سه اقدام برای حل بحران هسته ای ایران

سیدحسین موسویان*، پژوهشگر در دانشگاه پرینستون در دو ماهنامه فرهنگ دیپلماسی نوشت:  تصور بانیان خروج ترامپ از برجام بر این بود که:

۱. با اعمال فشار حداکثری و به صفر رساندن روابط بانکی و مالی و صادرات نفت ایران، اقتصاد ایران از هم خواهد پاشید،

۲. شورش­های مردمی سراسر ایران را فرا خواهد گرفت، 

۳. ایران قدرت و نفوذ منطقه­ای خود را از دست خواهد داد؛

۴. در نتیجه، حاکمیت فعلی ایران فرو خواهد پاشید و یا حداقل ایران از موضع ضعف پای میز مذاکره خواهد آمد.

من از اولین روزهای ریاست­ جمهوری ترامپ، مکرر تأکید کردم که این توهمی بیش نیست و خروج ترامپ از برجام عواقب ناگواری فراتر از روابط دوجانبه ایران و آمریکا در سطح منطقه­ای و جهانی خواهد داشت. دو سال و نیم از ریاست­ جمهوری ترامپ و سیاست اعمال تحریم‌های حداکثری گذشته است. نه تنها اقتصاد ایران از هم نپاشیده و قدرت و نفوذ منطقه‌­ای ایران کاهش نیافته، بلکه ایران پیشرفته­‌‌ترین پهپاد آمریکا را برفراز آب­های خلیج فارس ساقط کرد، نفتکش انگلیس را توقیف کرد، پهپاد­های حوثی­ها لوله‌­های نفت عربستان را مورد حمله قرار دادند، امارات تصمیم به عقب‌­نشینی از یمن گرفت و سایر تحولاتی که نشانه بروز یک بحران بزرگ منطقه‌­ای و جهانی است که با خروج ترامپ از برجام کلید خورده است.

تا این مرحله، نه تنها ترامپ به خواسته‌­های خود نرسیده  بلکه روند به ضرر صلح و امنیت جهانی به پیش می‌رود. با وجود این، معتقدم که می­توان مسیر را تغییر داد؛ به شرطی که ترامپ گام­های زیر را بردارد تا ورق به نفع صلح و امنیت جهانی برگردد:

۱. به دعوت دبیرکل سازمان ملل متحد، جلسه وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۵ (چین، روسیه، آمریکا، آلمان، انگلیس و فرانسه) با هدف دستیابی به توافقی جهت کاهش تشنجات فعلی و مهار روندی که می‌­تواند به جنگ ختم شود، تشکیل شود. در این نشست، تحریم‌­های غیرقانونی ترامپ موقتاً برداشته شود تا زمینه یک مباحثه و گفتگوی سازنده بین ایران و آمریکا فراهم شود. حسن‌ ­نیت­‌های متقابل مثل تبادل زندانیان می­تواند مسیر را تسهیل و تنش را کاهش دهد.

۲. همه قدرت­های جهانی منهای آمریکا معتقدند که برجام جامع‌ترین سند هسته­ای جهانی است و باید احیاء شود. طبق گزارش­‌های رسمی و معتبر جهان، برجام در مورد اعتماد جهانی به عدم دستیابی ایران به بمب هسته‌­ای، کارآمد بود. ترامپ مکرر گفته که خواهان دستیابی به توافقی جهت اطمینان از عدم دستیابی ایران به بمب هسته ای است. برجام دربرگیرنده جامع­ترین و محکم­ترین مکانیزم‌­های بازرسی و شفافیت هسته­‌ای جهانی در مورد عدم انحراف به سمت ساخت بمب هسته‌­ای است. لذا اگر آمریکا در مورد عدم اشاعه سلاح هسته­‌ای جدی است، باید با ایران و سایر قدرت­‌های منطقه‌­ای و جهانی همکاری کند تا اصول برجام منطقه‌­ای حفظ شده و عدم وجود بمب هسته‌­ای در ایران و کل منطقه تضمین شود. عاری کردن خاورمیانه از سلاح­‌های هسته‌­ای تنها راه­ حل پایدار است که برجام  آن را پایه­‌گذاری کرده است.

۳. در چارچوب بند ۸ قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد، و به منظور مهار تنش‌های موجود در خلیج فارس، تأمین امنیت انرژی و ممانعت از بروز حوادث اتفاقی زمینه‌­ساز تقابلات نظامی، تشکیل  «گروه تماس ۱۳» شامل ۸ کشور حاشیه خلیج فارس و ۵ قدرت جهانی عضو دائم شورای امنیت ضروری است. امنیت در خلیج فارس نیازمند تعامل و همکاری قدرت­های منطقه و جهانی است که بدون گفتگو و همکاری مستقیم ۸ کشور حاشیه خلیج فارس به ویژه ایران و عربستان ممکن نخواهد بود.

*موسویان در سال­های 76-1369، سفیر ایران در آلمان بود. او سپس، در دولت خاتمی دبیر شورای عالی امنیت ملی و عضو هیأت مذاکره­کننده هسته­‌ای بود. تا سال 1386 نیز در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصحلت نظام معاون امور بین‌­الملل بود. اما در سال 1387، به آمریکا رفت و اکنون در دانشگاه پرینستون به امور پژوهشی اشتغال دارد. مقاله کنونی در مجله دانشمندان اتمی در آمریکا به چاپ رسیده و ترجمه کنونی از نویسنده است.