بازگشت کابوس بنزین‌های آلوده

شش سال از روز‌هایی که تهران تجربه تلخ بنزین‌های آلوده و سرطان‌زای معروف به بنزین پتروشیمی را از سر گذراند، گذشته است؛ بنزینی که به گواه آزمایش مراکزی مثل شرکت کنترل کیفیت هوا به دلیل افزودنی‌هایی که داشت، سرطان‌زابودنش قطعی بود.

به گزارش شرق، حالا پایش جدیدی که همین شرکت درباره سوخت توزیع‌شده در تهران – هم بنزین و هم گازوئیل – انجام داده، زنگ خطری دوباره را دراین‌باره به صدا درآورده است؛ زنگ خطری به این شرح: میزان گوگرد موجود در بنزین توزیع‌شده در بهار و تابستان تهران چهاربرابر بیشتر از حد مجاز است. این آمار را به خبر نزدیک‌شدن فصل سرما، فصل افزایش رفت‌وآمد‌های شهری و افزایش غلظت آلایندگی‌های هوا به‌علاوه پدیده وارونگی، ترکیب کنید تا متوجه شدت و اهمیت بیشتر زنگ خطری که به صدا درآمده باشید.

جزئیات خبر در ادامه آمده است، اما این ماجرا در حالی رخ می‌دهد که حداقل از سال ۱۳۹۳ مسئولان دولتی با قطعیت از توزیع بنزین با استاندارد یورو ۴ در تهران خبر داده بودند. علاوه‌براین در اردیبهشت سال ۹۶ به صورت رسمی مراسم بزرگی با عنوان «جشن خودکفایی بنزین کشور» نیز برگزار شد.

مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران هم همین تیرماه ۹۸ در اظهارنظری تأکید کرد «ایران تولیدکننده باکیفیت‌ترین فراورده‌های نفتی در منطقه است». همین مقام مسئول - علیرضا صادق‌آبادی - در تیرماه سال پیش؛ یعنی ۹۷ در اظهاراتی وعده داده بود که تا مهر همان سال میزان تولید بنزین یورو ۵ در کشور به ۶۴ میلیون لیتر خواهد رسید. همه این‌ها در شرایطی است که نتایج بررسی کیفیت بنزین توزیعی در تهران، پایتخت و مهم‌ترین شهر کشور، حالا که یک سال تمام هم از مهر ۹۷ گذشته نشان می‌دهد حتی از کیفیت و استاندارد‌های بنزین یورو ۴ هم پایین‌تر است.

در خبری که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران دراین‌باره منتشر کرده به نقل از «حسین شهیدزاده»، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران این‌طور آمده است: «نتایج آنالیز محتوای گوگرد موجود در نمونه‌برداری‌های صورت‌گرفته از سوخت بنزین نشان می‌دهد، غلظت سولفور در کلیه نمونه‌ها (شامل بنزین معمولی و سوپر) فراتر از حد مجاز قرار داشته و میانگین گوگرد سوخت بنزین در فصل بهار و تابستان به‌ترتیب ۱۹۰ و ۱۶۶ بخش بر میلیون بوده است که از حد مجاز یورو ۴ – که باید روی عدد ۵۰ می‌ماند - فراتر بوده و اندکی کاهش در نتایج فصل تابستان مشاهده می‌شود».

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره علل و عوامل آزمایش و پایش کیفیت سوخت نیز این‌طور توضیح داد: «اهمیت کیفیت سوخت بر میزان انتشار آلایندگی وسایل نقلیه موتوری باعث شده که الزامات و ضوابط مدون و سخت‌گیرانه‌ای از سوی بسیاری از کشور‌های جهان، ازجمله اتحادیه اروپا، آمریکا و ژاپن برای تعیین سطوح پارامتر‌های متعدد سوخت تعیین شود. لازم به ذکر است، پایش مدام کیفیت سوخت توزیعی و بررسی انطباق آن با حدود مجاز مصوب حائز اهمیت ویژه بوده و نوسانات فاکتور‌ها و ترکیبات سوخت می‌تواند بر عملکرد، کارایی و عمر مفید تجهیزات خودرو به‌ویژه سیستم‌های کاهش آلایندگی تأثیر مخرب داشته و علاوه‌برآن عرضه سوخت با کیفیت نامناسب نظیر محتوای زیاد بنزن در بنزین، می‌تواند مشکلات جدی بر سلامت شهروندان را موجب شود. از سوی دیگر توزیع سوخت با کیفیت مناسب (به‌ویژه از نظر محتوای گوگرد) به منظور فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای استفاده از پالایشگر‌های آلودگی خودرو‌های دیزلی به‌ویژه DPF، لازم و اجتناب‌ناپذیر است».

آن‌گونه که شهیدزاده اعلام کرده، با توجه به اهمیت کیفیت سوخت در آلودگی منتشره از ناوگان حمل‌ونقل کشور، در قانون هوای پاک مصوب مردادماه ۱۳۹۶ و آیین‌نامه فنی مربوط به آن مشخصا به ضوابط و استاندارد‌های تأمین و عرضه سوخت در سراسر کشور (به‌ویژه کلان‌شهر‌های دارای اولویت و درگیر آلودگی هوا) پرداخته شده و وظایف ارگان‌های مختلف در این خصوص تعیین شده است. در ماده ۱۸ این قانون نیز وزارت نفت مکلف شده تا سه سال پس از لازم‌الاجراشدن این قانون، سوخت تولیدی کشور را مطابق با استاندارد ملی عرضه کند و سازمان حفاظت محیط‌زیست مکلف است از تولید سوخت غیراستاندارد جلوگیری کند.

با توجه به اهمیت موضوع، شرکت کنترل کیفیت هوا از سال ۱۳۹۰ اقدام به پایش مستمر و تصادفی کیفیت سوخت توزیعی (پارامتر‌های مؤثر بر آلودگی هوا) در جایگاه‌های بنزین و گازوئیل شهر تهران کرده است که تمام داده‌ها و نتایج پایش سوخت بنزین و گازوئیل شهر تهران، در وب‌سایت شرکت کنترل کیفیت هوا قرار داشته و قابل‌دسترس عموم است. در سال ۹۸ نیز این پروژه ادامه داشته که نمونه‌برداری‌ها برای دو فصل بهار و تابستان از ایستگاه‌های متفاوت واقع در نقاط مختلف شهر در هر دوره برداشت شده است.

درمجموع ۱۰ نمونه بنزین (پنج مورد معمولی- پنج مورد سوپر) و پنج نمونه سوخت گازوئیل در هر فصل آنالیز شد و نتایج آنالیز‌های انجام‌شده برای محتوای گوگرد در نمونه‌های بنزین و دیزل و محتوای بنزن و عدد اکتان در چهار نمونه بنزین در نمودار‌های ذیل نشان داده شده است. البته نتایج آزمایش‌های انجام‌شده درخصوص محتوای گوگرد جایگاه‌های عرضه سوخت گازوئیل وضعیت بهتری را نسبت به سوخت بنزین نشان می‌دهد. میانگین گوگرد سوخت گازوئیل در فصل بهار و تابستان به‌ترتیب ۶۱ و ۹۵ بخش‌بر میلیون بوده و هنوز با غلظت مناسب آن فاصله دارد. این در حالی است که در سال‌های گذشته میزان گوگرد سوخت به‌ویژه گازوئیل توزیعی در شهر تهران بسیار فراتر از حد مجاز قرار داشت (در حدود چند هزار ppm) که درحال‌حاضر این میزان بهبود محسوسی یافته و تأثیر بسزایی در کاهش میزان آلاینده دی‌اکسیدگوگرد شهر تهران داشته است.

آلاینده معروف بنزین پتروشیمی البته بنزن بود. وضعیت این آلاینده در بنزین امروز تهران چگونه است؟ به گفته شهیدزاده: «این ماده – بنزن - جهت افزایش عدد اکتان و احتراق مطلوب‌تر به بنزین افزوده می‌شود. به دلیل فراربودن، بنزین هم از طریق باک به‌خصوص در هنگام سوخت‌گیری خودرو و هم از طریق اگزوز خودرو‌ها به هوا منتشر می‌شود. بنزن جزء مواد درجه اول سرطان‌زا طبقه‌بندی شده است و تنفس درازمدت آن موجب سرطان به‌ویژه سرطان خون می‌شود. خوشبختانه نتایج آنالیز محتوای بنزن سوخت بنزین در هر دو فصل بهار و تابستان سال جاری نشان می‌دهد وضعیت این پارامتر سوخت در محدوده مجاز قرار دارد. برای خودرو‌های استاندارد یورو ۴ عدد اکتان مناسب ۹۵ تعیین شده که رعایت آن باعث بهسوزی خودرو، مصرف سوخت کمتر، توان بالاتر موتور و در نتیجه تولید آلودگی کمتر خواهد شد. در نمونه‌های مورد بررسی، عدد اکتان بنزین معمولی و سوپر در فصل تابستان بهتر از نمونه‌های فصل بهار بوده و فاصله آن به‌خصوص در مورد بنزین سوپر با اختلاف اندکی در حد مجاز قرار داشته است».

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: «در دهه‌های قبل ترکیبات سربی برای افزایش عدد اکتان سوخت و ایجاد کارکرد بهتر موتور به بنزین اضافه می‌شد که باعث تأثیرات نامطلوب بر سلامت، خصوصا کودکان و زنان باردار می‌شد. از طرف دیگر وجود این ترکیب در سوخت استفاده از کاتالیست را در خودرو‌ها غیرممکن می‌کرد. پس از حذف سرب از بنزین مصرفی کشور در سال ۱۳۸۱ و الزام نصب کاتالیست روی خودرو‌های بنزینی، علاوه‌بر حذف آلاینده سرب از هوا، غلظت منواکسیدکربن نیز کاهش قابل‌ملاحظه‌ای یافت، به‌گونه‌ای که تعداد روز‌های آلوده به این آلاینده از ۱۶۳ روز در سال ۸۱ درحال‌حاضر به صفر رسیده است».