ماجرای ادامه‌دار نفتکش جبل الطارق؛ پاسخ ایران چه خواهد بود؟

فرارو- هفته گذشته بریتانیا در اقدامی کم‌سابقه یک نفتکش حامل نفت ایران را در تنگه جبل الطارق توقیف کرد. ایران، ضمن محکوم کردن این اقدام، اعلام کرد در زمان و مکان مناسب به اقدام بریتانیا پاسخ می‌دهد.

به گزارش فرارو، پنج‌شنبه گذشته، نیرو‌های ویژه دریایی بریتانیا، از طریق هلی‌کوپتر بر عرشه نفتکش «گریس ۱» فرود آمدند و آن را به اتهام انتقال نفت به سوریه توقیف کردند. یک روز بعد، دولت جبل‌الطارق به دستور دادگاه عالی آنجا توقیف نفتکش یادشده را به مدت دو هفته تمدید کرد.

مقامات بریتانیا می‌گویند نفتکش گریس ۱، با دور زدن قاره آفریقا، مقادیر زیادی از نفت ایران را به مقصد سوریه حمل می‌کرد و، چون سوریه از سال ۲۰۱۱ تحت تحریم اتحادیه اروپا است، بریتانیا اقدام به توقیف نفتکش کرد.

در مقابل، ایران می‌گوید از آنجا که ایران عضو اتحادیه اروپا نیست و تحت تحریم نفتی این اتحادیه هم نیست، بریتانیا حق نداشت نفتکش آن را توقیف کند. به همین دلیل، ایران اقدام بریتانیا را محکوم و آن را «راهزنی دریایی» دانست.

در همین رابطه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، توئیت کرد: «ایران نه عضو اتحادیه اروپاست و نه مشمول هیچگونه تحریم‌های نفتی اروپایی است. آخرین بار که بررسی کردم، اتحادیه اروپا مخالف (تحریم‌های) فراسرزمینی بود. توقیف غیرقانونی یک نفتکش حامل نفت ایران توسط بریتانیا از طرف "گروه ب" صورت گرفت و یک دزدی دریایی بود؛ همین. این (اقدام) یک سابقه خطرناک ایجاد می‌کند و باید الآن پایان یابد.»

«گروه ب» اصطلاحی است که ظریف از آن برای اشاره به جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی، و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، استفاده می‌کند.

از زمان اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه در سال ۲۰۱۱، این اولین بار است که بریتانیا با استفاده از نیروی نظامی جلوی صادرات نفت به سوریه را می‌گیرد. در سال‌های گذشته مطمئنا از ایران به سوریه نفت صادر شده است، اما تا بحال به این شکل از صادرات نفت به سوریه ممانعت نشده است. به همین دلیل، ایران توقیف گریس ۱ را یک سابقه خطرناک دانست که نباید تکرار شود.

به نظر می‌رسد ایران برای جلوگیری از تکرار این واقعه، تصمیم گرفته است به انگلیس پاسخ دهد. اما فعلا زمان این پاسخ را معین نکرده است. امیر سرتیپ امیر حاتمی، وزیر دفاع، روز دوشنبه در مراسم تحویل شناور‌های کلاس حیدر به ناوگان شناوری مرزبانی ناجا در بندرعباس گفت: «توقیف نفتکش حامل سوخت ایران توسط نیروی دریایی ارتش انگلیس در جبل الطارق خلاف موازین بین المللی بوده و یک نوع راهزنی دریایی است و جمهوری اسلامی که همواره با راهزنی دریایی قاطعانه مبارزه کرده، این نوع راهزنی دریایی را تحمل نخواهد کرد و بی‌پاسخ نخواهد گذارد.»

سردار سرلشکر پاسدار محمد باقری، رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح، در مراسم تکریم و معارفه جانشین رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح، تهدیدات مشابهی بیان کرد و گفت: «توقیف نفتکش ایران بدون پاسخ نخواهد ماند و در صورت مقتضی، در زمان و مکان مناسب، پاسخ این اقدام ذلت‌بار مدنظر قرار خواهد گرفت.»

ایران تا حالا به دو دلیل به اقدام بریتانیا پاسخ نداده است: ۱- گفتگو‌های مرتبط با توافق هسته‌ای آسیب نبیند. یک شنبه گذشته، ایران گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای را برداشت. در پی این اقدام، اروپایی‌ها به رهبری فرانسه، برای نجات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به تکاپو افتادند. کمیسیون اروپا گفته است تلاش‌های دیپلماتیک زیادی برای حفظ برجام در جریان است. ظاهرا ایران مایل است به این تلاش‌ها فرصت دهد تا ببیند آیا اروپا می‌توانند منافع اقتصادی‌اش را تامین کنند یا خیر. ۲- امیدواری به آزادی نفتکش توقیف‌شده. در حال حاضر، تنها راه دریایی صادرات نفت ایران به سوریه از طریق تنگه جبل الطارق است. مصر ماه‌ها پیش، تحت فشار آمریکا، عبور نفتکش‌های ایرانی از کانال سوئز را ممنوع کرده بود. بنابراین، اگر در اثر تنش با بریتانیا، تنگه جبل الطارق هم به روی نفتکش‌های ایرانی مسدود شود، عملا صادرات نفت از ایران به سوریه از طریق دریا امکان‌پذیر نخواهد بود. البته در ماجرای نفتکش جبل الطارق، ایران روایت بریتانیا مبنی بر اینکه مقصد نفتکش توقیف‌شده سوریه است، را تکذیب کرد.

بنابراین، هرگونه پاسخ ایران به بریتانیا احتمالا نشانه‌ای از شکست گفتگو‌های برجامی و استمرار توقیف نفتکش ایرانی در جبل الطارق خواهد بود. البته حتی اگر نفتکش از توقیف آزاد شود، باز هم ممکن است ایران به بریتانیا پاسخ دهد. چون نمی‌خواهد «بدعت» توقیف نفتکش‌هایش در دریا‌ها تکرار شود.

اما پاسخ ایران چگونه خواهد بود؟ در سطح رسمی تا حالا هیچ مقامی از ماهیت پاسخ احتمالی ایران به بریتانیا سخنی نگفته است. با این حال، برخی محافل غیررسمی و رسانه‌ای از «اقدام متقابل» علیه بریتانیا حمایت می‌کنند. محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، اخیرا در توئیتی، صریحا خواستار توقیف یک نفتکش انگلیسی شد. او نوشت: «انگلیس اگر نفتکش ایرانی را رفع توقیف نکند، وظیفه دستگاه‌های مسئول، اقدام متقابل و توقیف یک نفتکش انگلیسی است.»

علاوه بر این، روزنامه محافظه‌کار کیهان، در شماره روز سه شنبه خود، همین مطالبه رضایی را تکرار کرد و حتی خواستار بستن تنگه هرمز به روی کشتی‌های انگلیسی شد. این روزنامه نوشت: «واکنش دولت به توقیف نفتکش ایرانی توسط دزدان دریایی روباه پیر در شرایطی تنها به احضار سفیر و پاسخ توئیتری محدود شده که انتظار افکار عمومی این است که با اقدام متقابل و کاملا قانونی، تنگه هرمز را بر نفتکش‌ها و شناور‌های انگلیسی ببندد و آن‌ها را توقیف کند.»

برخی ناظران معتقدند که نیرو‌های نزدیک به ایران در منطقه، مثلا در یمن، ممکن است تصمیم بگیرند به بریتانیا جواب بدهند. احتمال تحقق این سناریو اندک است. زیرا به نظر می‌رسد این بار ایران تصمیم گرفته است به صورت علنی به ماجرای جبل الطارق پاسخ دهد تا هم از تکرار این واقعه در آینده جلوگیری کند و هم بی‌عملی اروپا در تامین منافع اقتصادی ایران از برجام را بدون پاسخ نگذارد.

بریتانیا احتمال پاسخ ایران را جدی گرفته و سعی می‌کند نفتکش‌های خود را از مرز ایران دور نگه دارد. خبرگزاری بلومبرگ، به نقل از منابع آگاه نوشت نفتکش «بریتیش هریتیج» متعلق به شرکت نفتی «بریتیش پترولیوم» از بیم توقیف توسط ایران، از ورود به تنگه هرمز امتناع کرده و در خلیج فارس مانده است.