اجماع‌سازی علیه ایران در دو محور

فرارو- عربستان سعودی آخر هفته گذشته سه نشست سران در مکه برگزار کرد که در آن‌‎ها به تلویح و تصریح سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در منطقه محکوم شد. با تمام شدن نشست‌های مکه، دیپلمات‌های ارشد آمریکا، در توری یک هفته‌ای به اروپا، فرآیند اجماع‌سازی علیه ایران در قاره سبز را آغاز کردند.

به گزارش فرارو، در پی حمله خرابکارانه به نفکتش‌ها در بندر فجیره امارات متحده عربی و حمله چند هفته پیش حوثی‌های یمن به ایستگاه پمپاژ نفت شرق به غرب عربستان، ملک سلمان بن عبدالعزیز، شاه سعودی، خواستار برگزاری سه نشست اضطراری سران عربی و اسلامی در مکه شد. دو نشست روز پنج شنبه و نشست سوم روز جمعه برگزار شد و در بیانیه‌های پایانی برخی از آن‌ها، از سیاست‌های منطقه‌ای ایران انتقاد شد.

پنج شنبه گذشته، لحظاتی پس از پایان نشست سران شورای همکاری خلیج فارس با موضوع ایران، نشست سران اتحادیه عرب برای بررسی همین موضوع در مکه آغاز شد. در بیانیه‌های پایانی هر دو نشست با صراحت و به شدت از رفتار‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی انتقاد شد. ولی در نشست روز جمعه، یعنی نشست سران کشور‌های سازمان همکاری اسلامی، که نماینده‌ای از ایران هم در آن حاضر بود، انتقاد صریحی از ایران بیان نشد؛ هر چند که سعودی‌ها برخی بند‌های بیانیه آن را به شکل ضدایرانی تفسیر کردند. نشست سران اسلامی حملات به بندر فجیره و ایستگاه‌های پمپاژ نفت سعودی را محکوم کرد. سعودی‌ها این امر را محکومیت «فعالیت‌های» ایران قلمداد کردند. چون آن‌ها ایران را عامل این حملات می‌دانند.

در همین رابطه، عادل الجبیر، وزیر مشاور عربستان در امور خارجی، در یک نشست خبری مشترک با یوسف العثیمین، دبیر کل سازمان همکاری اسلامی، گفت: «نشست سران خلیج (فارس) و نشست سران عرب به طور واضح ایران را محکوم کردند و نشست سران اسلامی هم فعالیت‌هایی را محکوم کرد که ایران آن‌ها را انجام می‌دهد. فعالیت‌هایی مثل حملات تروریستی به نفتکش‌ها در خلیج عمان و ایستگاه‌های پمپاژ نفت در وسط پادشاهی (سعودی) و دیگر حملات.»

در یک ماه گذشته، همزمان با اوج‌گیری تنش‌ها میان ایران و آمریکا، عربستان اجماع‌سازی دیپلماتیک علیه ایران را در دستور کار خود قرار داد. برگزاری نشست‌های سه‌گانه نیز مهمترین ابزار عربستان برای ایجاد اجماع علیه ایران بود. سعودی‌ها مایل‌اند به ایران پیام دهند که عربستان در مواجهه با ایران تنها نیست. الجبیر به صراحت به این مسئله اشاره کرده و گفته نشست‌های اخیر در عربستان پیام‌هایی در زمینه «وحدت کلمه» ارسال می‌کنند.

نشست‌های مکه در حالی برگزار شده‌اند که سعودی‌ها اخیرا چند بار مواضعی شبیه مواضع آمریکا در برابر ایران اتخاذ کرده‌اند؛ به عبارت دیگر، آن‌ها تهدید کرده اند که در صورت حمله ایران به منافع یا قلمرو عربستان، به ایران پاسخ قاطعانه بدهند. با این حال، به رغم حمله حوثی‌ها به عربستان و واقعه فجیره، که ریاض تهران را به دست داشتن در آن‌ها متهم کرده بود، سعودی‌ها جز تحرکات دیپلماتیک، پاسخ دیگری ندادند. به نظر می‌رسد که عربستان روی جامعه بین المللی و خصوصا آمریکا حساب باز کرده که با «همه ابزارها» به بازداشتن ایران اقدام کنند. شاه سعودی در نشست شورای همکاری، مدعی شد که عدم اتخاذ یک موضع بازدارنده در برابر نظام ایران موجب شده است که امور به وضعیت فعلی برسد. او سپس از جامعه بین المللی خواست که با همه ابزار‌ها جلوی ایران را بگیرد.

 

به موازات تلاش‌های عربستان برای متحدن کردن جهان اسلام و عرب در برابر ایران، آمریکا نیز سعی می‌کند شکاف میان آمریکا و اروپا درباره ایران را کمتر کند. روز جمعه، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، برای سومین بار در یک ماه، با محوریت ایران، به اروپا رفت. او در آغاز تور اروپایی پنج روزه‌اش یک دیدار ۴۵ دقیقه‌ای با آنگلا مرکل، صدار اعظم آلمان، در برلین داشت که ایران یکی از موضوعات آن بود. پمپئو پیش از این دیدار، در یک کنفرانس خبری مشترک با مرکل، تلاش کرد اختلافات اروپا و آمریکا را کم اهمیت جلوه دهد. مرکل نیز در این کنفرانس اعلام کرد دو طرف مسائل زیادی را بررسی خواهند کرد «چون جهان در یک ناآرامی عظیم است.» او سپس افزود: «اول از همه، مسئله ایران (مطرح است) و اینکه چگونه جلوی دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای را بگیریم و نیز چگونه مانع اقدامات تهاجمهی بیشتر از جانب ایران شویم.»

پمپئو با همتای آلمانی‌اش، هایکو ماس، نیز دیدار کرد. ماس در نشستی خبری با پمپئو به وجود اختلاف نظر میان برلین و واشنگتن در مسئله ایران اذعان کرد و گفت: «درباره ضرورت جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای (با آمریکا) توافق داریم، اما پنهان نیست که ما درباره (نحوه) رسیدن به این امر دیدگاه‌های متفاوتی داریم.»

پمپئو در آلمان در پی اطمینان یافتن از این مسئله بود که ابزار حمایت از تبادلات تجاری (اینستکس) به دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران منجر نشود. دومینیک کین، خبرنگار الجزیره در برلین، مدعی شد «نابود کردن» اینستکس در رأس دستورکار پومپئو است. با این حال، خود پمپئو گفته است تا وقتی که اینستکس کالا‌های تحریم‌های غیرتحریمی را پوشش دهد، آمریکا با آن مشکلی ندارد. پمپئو تصریح کرد: «وقتی درمورد اینستکس فکر می‌کنیم؛ تا وقتی که هدف آن تسهیل حرکت کالا‌های مجاز باشد، مشکلی ندارد.»

اینستکس سازوکاری است که سه کشور اروپایی عضو برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برای دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران طراحی کرده‌اند، اما عملا تاکنون نتوانسته‌‎ است تحریم‌های آمریکا را به شکل موثر دور بزند. وزارت خزانه‌داری آمریکا اخیرا طی نامه‌ای به رئیس این سازوکار تهدید کرده است که اینستکس را در صورت دور زدن تحریم‌ها، تحریم کند.

پمپئو در ادامه سفرش، به هلند، سوئیس و بریتانیا می‌رود. سفر به سوئیس و حتی آلمان این گمانه‌زنی را مطرح کرده که آمریکا ممکن است در پی گشودن یک کانال گفتگو با ایران باشد. چرا که سوئیس حافظ منافع آمریکا در ایران است و آلمان نیز کمی بیش یک هفته پیش، یک دیپلمات بلندپایه خود را به تهران اعزام کرده بود.

وزیر خارجه آمریکا اشاره‌ای به امکان گفتگو با ایران نکرده است. رسانه‌های آمریکایی می‌گویند دیپلمات ارشد آمریکایی در آلمان و سوئیس این نکته را توضیح می‌دهد که آمریکا دنبال جنگ با ایران نیست. با این حال، او گفته است که آمریکا در تحریم‌ها علیه ایران تساهل نخواهد کرد. سفر پمپئو و ادعا‌های او قبل از این سفر، مبنی بر اینکه ایران برای بالا بردن قیمت‌های نفت به نفتکش‌ها در بندر فجیره حمله کرده است، نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها بیش از اینکه به فکر تنش‌زدایی با ایران باشند، به جلب حمایت اروپایی‌ها از رویکرد فشار حداکثری خود علیه ایران می‌اندیشند. پمپئو در برلین از آلمان خواست که مسئله موشک‌های ایران را در شورای امنیت مطرح کند. آلمان در حال حاضر رئیس‌شورای امنیت است. قبل از پمپئو، جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید، گفته بود که آمریکا بزودی شواهد ادعایی مربوط به دست داشتن ایران در واقعه فجیره را به شورای امنیت خواهد داد.