هفت درسی که از امام علی (ع) می‌توان گرفت

 

حضرت آیت الله مظاهری به مناسبت یکهزار و چهارصدمین سالروز شهادت امام امیرالمؤمنین علی «علیه‌السّلام» پیامی صادر کرد.

به گزارش شفقنا، متن پیام رئیس حوزه علمیه اصفهان به شرح زیر است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم

«إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُون‏»

چهارده قرن از فاجعۀ عظیم و غمبار ضربت‌خوردن و شهادت امیرمؤمنان و مولای متّقیان، پیشوای حقیقت‌جویان و مقتدای آزادگان، اسوۀ عدالت‌طلبان و امامِ فضیلت‌پیشگان، حضرت علی ابن‌ابی‌طالب «علیه افضل صلوات المصلّین» می‌گذرد و همچنان داغ این مصیبت بی‌انتهاء، بر تارک تاریخ بشریّت، تازه و زنده است.

هنوز ندای آسمانی «تهدّمت و اللهِ ارکان الهُدی» در فضای هستی پیچیده است و خبر از رویارویی و نبرد بی‌پایان «کفر و جهل و ظلم و ضلالت» با «ایمان و علم و عدل و هدایت» می‌دهد.

اگرچه در مصاف این دو طرز تفکّر، خون مطهّر امیرمؤمنان «سلام‌الله‌علیه» به دست «أشقی الأشقیاء» و به تیغ جهالت و لجاجت و ستمکاری و سفاهت، در محراب خانۀ خدا ریخته شد و انسان و انسانیّت، از وجود مبارکِ ظاهریِ آن ولیّ مطلق حق‌تعالی، محروم گردید، امّا نور اندیشۀ تابناک «ایمان و خرد و دانش و عدالت و پارسایی» که در بیان و عمل آن امام همام، تجلّی کرده بود، نه تنها به خاموشی نگرائید، بلکه همواره روشنابخش راه همۀ جویندگان حقیقت و عدالت و گرمابخش وجود همۀ آزادی‌خواهان و فضیلت‌طلبان بوده است.

امروز نیز برای ما که خود را شیعه و پیرو آن امام عظیم‌القدر می‌دانیم، درس‌های حیات‌بخش و تعالیم انسان‌ساز و آموزه‌های جامعه‌ساز آن وصیِّ بر حقّ رسول خدا «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، باید سرلوحۀ تفکّر و سرمشق عمل باشد: «أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً یَقْتَدِی بِهِ وَ یَسْتَضِی‏ءُ بِنُورِ عِلْمِهِ».

اگرچه ما هرگز توش و توان دستیابی به آن قلّۀ رفیع را نداریم، ولی به فرمایشِ خودِ آن وجود مقدّس، باید با پارسایی و مجاهدت و پاکدامنی و راستی، این راه نورانی و خطیر را بپیمائیم:

«ِأَلَا وَ إِنَّکُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِکَ وَ لَکِنْ أَعِینُونِی بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّهٍ وَ سَدَاد»

از میان انبوه درس‌ها و تعالیم سازنده و آموزندۀ امام امیرالمؤمنین «سلام‌الله‌علیه»، هفت آموزۀ مهم، اینک و همواره، مورد نیاز حتمی و قطعی ماست و باید در مرکز توجّهات و محور اقدامات ما قرار گیرد:

درس اوّل: «کرامت و حرمت انسان»
در اندیشۀ والای امام علی «سلام‌الله‌علیه» ضرورت صیانت و پاسداشت از مقام خدادادیِ کرامت ذاتیِ انسان، که او را بر سایر مخلوقات برتری بخشیده است، ریشه در نصِّ سخن خداوند تعالی دارد که: «لقد کرّمنا بنی آدم» و بدین سبب، آن حضرت، به شفقت بر خلق و مهربانی و محبت و دوستی با همگان، فرمان می‌دهد و تصریح می‌فرماید که آنان یا برادر دینی‌اند و یا همانندان در آفرینش: «إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ».

مخاطب این درس بزرگ، همگان و به ویژه قانون‌گزاران و سیاستمداران و مجریان جامعه و حکومت اسلامی هستند که پاسداری از کرامت انسان و تعالی و ارتقاء آن، وظیفۀ حتمی آنان است.

درس دوم: «خرد و عقلانیّت»
در منظومۀ فکری امیرالمؤمنین «سلام‌الله‌علیه»، عقل و خرد، فرستاده و پیامبرِ حق است: «العقلُ رسولُ الحقّ» و نتیجه و ثمرۀ آن، التزام و پای‌بندی به حقیقت است: «ثَمَرَهُ الْعَقْلِ لُزُومُ الْحَقِّ» و از این‌رو هوی و هوس، دشمن این سرمایۀ بزرگ الهی است «کَمْ مِنْ عَقْلٍ أَسِیرٍ تَحتَ هَوًى أَمِیرٍ». این بیان بلند، به خوبی نشان می‌دهد که همواره، عقلانیّت و اندیشه‌ورزی در پای هوس‌ها و هوا‌های بی‌مقدار، قربانی شده است.

درس سوم: علم و دانش
از مهم‌ترین تعلیمات انسان‌ساز علی‌بن‌ابی‌طالب «علیه‌السّلام» تأکید بر جایگاه علم و دانش است. آن حضرت علم را «چراغ عقل» برمی‌شمارد: «الْعِلْمُ مِصْبَاحُ الْعَقْلِ» و آن را برترین شرافت انسانی می‌داند: «لَا شَرَفَ کَالْعِلْمِ» و ریشۀ همۀ بدی‌ها را در جهل و نادانی جستجو می‌کند: «الْجَهْلُ رَأْسُ الشَّرِّ کُلِّهِ».

چنانکه ثمرۀ علم را عمل‌کردن برای زندگی دانسته: «ثمره العلم، العملُ للحیاه» و عالم حقیقی را کسی می‌داند که بر علم خود، عمل می‌نماید: «فانّ العالم مَن عَلِمَ ثمّ عَمِلَ بما عَلِمَ و وافق عملُه عِلمَهُ» و از همین‌رو خطر بزرگ و کمرشکن عالمان بی‌عمل و پرده‌در را گوشزد می‌کند که با همدستی عاملان جاهل، مردم را یا فریب داده و یا از دین وصلاح فراری داده‌اند: «قَصَمَ ظَهْرِی عَالِمٌ مُتَهَتِّکٌ وَ جَاهِلٌ مُتَنَسِّکٌ فَالْجَاهِلُ یَغُشُّ النَّاسَ بِتَنَسُّکِهِ وَ الْعَالِمُ یَغُرُّهُمْ بِتَهَتُّکِهِ» و بدین جهت صریحاً فرمان می‌دهد که «فَاتَّقُوا الْفَاسِقَ مِنَ الْعُلَمَاءِ وَ الْجَاهِلَ مِنَ الْمُتَعَبِّدِینَ أُولَئِکَ فِتْنَهُ کُلِّ مَفْتُون‏»: از عالمان بی‌عمل و عابدان نادان بپرهیزید که اینان مایۀ فتنه و اغوای هر ساده‌لوح و اغواشده‌ای هستند.

مخاطب اول این درس سازنده، همۀ مجامع علمی، اعمّ از حوزه‌های علمیّه و دانشگاه‌ها، خصوصاً عالمان دینی که تصدّی امور مذهبی و اعتقادی مردم به دست آنان است می‌باشند.

درس چهارم: اخلاق و تقوا
علی «علیه‌السّلام» مظهر تقوا و مولای متّقیان است. سیرۀ او و تمام ابعاد زندگی او، بر مدار تقوا و اخلاق است و درس بزرگ او اخلاق‌مداری و پرهیزکاری است.

در اندیشۀ علی «علیه‌السّلام»، پارسایی و تقوا، رأس و رییس اخلاق است: «التُّقی رییس الاخلاق» و اساساً همۀ سخنان انسان‌ساز و بیانات جامعه‌پرداز امیر مؤمنان «علیه‌السّلام»، درسِ اخلاق و تقوا است، چنانکه باید کتاب شریف «نهج‌البلاغه»، این برادر عظیم‌القدر قرآن کریم، را در یک کلمه، «تقوانامه» و یا «منشور اخلاق» بنامیم و از این جهت باید این کتاب حیات‌بخش و انسان‌ساز را در مرکز توجّهات خود قرار دهیم و از نور آن کتابِ روشنا بخش، برای تعالیِ اخلاق و ارتقاء تقوا و پارسایی در جامعۀ اسلامی، کمک و مدد بگیریم.

درس پنجم: عدالت و دادگری
علی، مظهر تمام‌نمای عدل و داد است و نام مبارک آن امام همام در طول تاریخ، همدوش عدالت و دادگری بوده و خواهد بود.

در اندیشۀ آن حضرت، «عدالت»، شالوده‌ای است که جهان هستی بر آن استوار گشته است: «الْعَدْلُ أَسَاسٌ بِهِ قِوَامُ الْعَالَمِ» و بدین سبب، ترازویی که خداوند سبحان در میان خلق خود، نهاده است و آن را برای برپاداشتن حق، نصب فرموده، عدالت است: «إِنَّ الْعَدْلَ مِیزَانُ اللَّهِ الَّذِی وَضَعَهُ لِلْخَلْقِ وَ نَصَبَهُ لِإِقَامَهِ الْحَقِّ».

امامِ عدالت‌خواهان، عدل و داد را سپر بلای حکومت‌ها و مایۀ اصلاح و سامان یافتن کار ملّت‌ها برمی‌شمارد: «الْعَدْلُ جُنَّهُ الدُّوَلِ» و «بِالْعَدْلِ تَصْلُحُ الرَّعِیَّهُ» و از این‌رو وجود مبارک خود را در این راه پر مخاطره و در آرزوی مقدّس تحکیم و استوارسازی و گسترش عدل، مصروف نموده و شهید راه عدالت و دادگری می‌شود.

مخاطب اول این درس با اهمیّت در جامعۀ اسلامی، دستگاه عدلیّه و قوّۀ قضائیّه است و باید تعالیم روشن و مفصّل آن امام همام در این جهت، سرلوحۀ اندیشه و عمل تصمیم‌گیران و مجریان قضایی حکومت و جامعۀ اسلامی باشد.

درس ششم: توجه به اقتصاد و معیشت مردم
امیرمؤمنان «علیه‌السّلام» در دوران کوتاه حکومت و اِمارت خود، به این امر بسیار بااهمیّت، اهتمامی والا و بی‌نظیر داشته‌اند در حدّی که دستاورد برنامه‌های اقتصادی آن حضرت، برخورداری جامعه از رفاه اقتصادی و زندگی آبرومندانه بوده است: «مَا أَصْبَحَ بِالْکُوفَهِ أَحَدٌ إِلَّا نَاعِماً إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَهً لَیَأْکُلُ الْبُرَّ وَ یَجْلِسُ فِی الظِّلِّ وَ یَشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْفُرَاتِ». در این بیان علوی، وضعیّت کوفۀ آن دوران، نمونه‌ای از عملکرد اقتصادی حکومتِ پیشوایِ اهل ایمان است که همۀ طبقات آن جامعه از حیث نیاز‌های اولیّۀ معیشتی همانند خوراک و نوشاک و مسکن، در رفاه و توسعه بوده‌اند.

مخاطب اوّل این آموزۀ بزرگ، تصمیم‌گران و کارگزاران و متصدّیان حکومت و جامعۀ اسلامی هستند که باید با تعمّق و تدبّر در تعالیم آن حضرت و بکاربستن صادقانه و مجدّانۀ آن درس‌ها، پیروی خود از آن امام عظیم‌الشّأن را به منصۀ ظهور رسانند و حقّ مردم و جامعۀ اسلامی را در این باب، به درستی ادا نمایند و از چهرۀ جامعه‌ای که علی را امام و مقتدای خود می‌داند، رنگ زشت فقر و ننگ بزرگ محرومیّت و استضعاف را پاک نمایند.

درس هفتم: بازگشت به قرآن
و بالأخره در اندیشۀ امام علی «علیه‌السّلام»، قرآن کریم، حجّت خداوند بر آدمیان است: «حُجَّهُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِه‏» و از این‌رو آن حضرت، بر فهم عمیق آن کتاب جاودان مقدّس و نیز بر طلب درمان و بهبودی درد‌ها از آن کتاب شفابخش، فرمان می‌دهد: «تَفَقَّهُوا فِیهِ فَإِنَّهُ رَبِیعُ الْقُلُوبِ وَ اسْتَشْفُوا بِنُورِهِ فَإِنَّهُ شِفَاءُ الصُّدُور» و به پیروان خود هشدار می‌دهد که مبادا دیگران در عمل به دستورات قرآن از شما پیشی بگیرند: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الْقُرْآنِ، لَا یَسْبِقُکُمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَیْرُکُمْ» و به ما می‌آموزد که بازگشت به قرآن، درمان‌کنندۀ درد‌های ما و سامان‌دهندۀ امور فردی و اجتماعی ماست: «ذَلِکَ الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ … أَلَا إِنَّ فِیهِ … دَوَاءَ دَائِکُمْ وَ نَظْمَ مَا بَیْنَکُم‏».

این‌ها و بسی آموزه‌های بلند دیگر، درس‌های آموزگار جاوید بشریّت است که صاحب ولایت مطلقۀ الهیّه و جانشین بر حقّ و وصیّ و برادر رسول خدا «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» است.

بی‌شک اگر این تعالیم آموزنده و سازنده، به کار گرفته شوند، صلاحِ دین و سدادِ دنیا و فلاحِ آخرت ما تأمین و تضمین خواهد شد و اوضاع فردی و اجتماعی ما سامان خواهد گرفت و باید همواره منتظر رحمت پروردگار مهربان باشیم؛ و اگر خدای ناکرده به این درس‌های بزرگ بی اعتنایی کرده و آن را با بی‌مهری، پایمالِ هوا‌ها و هوس‌ها و سستی‌های خود نماییم، دین و دنیا و آخرت ما تباه خواهد شد و باید همواره منتظر قهر و غلبۀ خداوند تعالی باشیم؛ چنانکه خود آن وجود گرامی، بدین مطلب، تصریح فرموده است: «نَاصِرُنَا وَ مُحِبُّنَا یَنْتَظِرُ الرَّحْمَهَ وَ عَدُوُّنَا وَ مُبْغِضُنَا یَنْتَظِرُ السَّطْوَه».

از خداوند رحمان و رحیم، با تضرّع و ابتهال مسألت می‌کنیم و آن پروردگار مهربان را به حقّ امیرالمؤمنین «علیه‌السّلام» سوگند می‌دهیم که به همۀ ما توفیق عمل هرچه خالصانه‌تر و صادقانه‌تر و مُجدّانه‌تر به درس‌های علی «علیه‌السّلام» عنایت فرماید و ما را از برکات نعمتِ ولایت آن حضرت و فرزندان بزرگوارش، حضرات ائمّۀ هدی «علیهم‌السّلام»، همواره بهره‌مند و برخوردار فرماید. بِمنّه وکرَمه، انّه سَمیع الدُعاء و مُجیب الدَّعَوات.