دلالان نقابدار در معدن ممنوعه

روزنامه شرق نوشت: این روز‌ها کسب‌وکار ثابت هزار تا دو هزار نفر از مردم ساکن در استان‌های خراسان شمالی و رضوی، استخراج سنگ از معدنی غیرقانونی است؛ معدنی که در کوه‌های آلبلاغ اسفراین واقع شده است.

شاهدان عینی می‌گویند که کرایه اسب و الاغ و قاطر در منطقه اسفراین به ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان رسیده است، به همین دلیل آن‌هایی که در معدن به این کسب غیرقانونی مشغول هستند، به دارندگان اسب و الاغ دیگر آبادی‌های اطراف این شهرستان فراخوان داده‌اند که به معدن آلبلاغ بیایند و در یک تجارت پرسود شرکت کنند.

مطلعان محلی می‌گویند محموله‌های سنگی که گاهی توسط مأموران ضبط می‌شوند، هیچ جریمه‌ای برای حامل سنگ دربر ندارد، به همین دلیل، مردم تمایل دارند که به این کسب‌وکار بی‌ضرر ادامه دهند. چهارپایان زبان‌بسته، وسیله حمل‌ونقل سنگ‌های با خلوص بالای سرب و روی هستند که محموله آن‌ها توسط دلالانی که صورت خود را پوشانده‌اند، به یک مرکز فراوری سنگ معدنی در زنجان منتقل می‌شوند.

قیمت هر کیلو سنگ معدن بدون درنظرگرفتن درجه عیار و خلوص آن بین چهار هزار و ۵۰۰ تا پنج هزار و ۵۰۰ تومان توسط دلالان تعیین می‌شود.

پنجشنبه گذشته این معدن غیرقانونی فروریخت و جان یک نفر را گرفت. همه این‌ها حاصل کم‌کاری متولیان امر برای مقابله با این پدیده غیرقانونی است، اما طاهر رستمی، فرماندار اسفراین می‌گوید: قصد دارند که این معدن واقع در پارک ملی ساریگل را ثبت قانونی کنند.

او اضافه می‌کند: این معدن به دلیل قرارگرفتن در منطقه حفاظت‌شده، قابلیت ثبت رسمی ندارد، بنابراین تلاش می‌کنیم تا با خروج این معدن از منطقه حفاظت‌شده، آن را توسط شرکت عمران اسفراین به ثبت برسانیم تا روستاییان در این معدن سهام‌دار شوند. با توجه به گفته‌های فرماندار اسفراین، گویا تنها راهکار مسئولان استانی برای ساماندهی برداشت غیرمجاز از این معدن که جزئی از انفال و متعلق به همه ایرانیان است، پاک‌کردن صورت‌مسئله و حذف قوانین حفاظتی از سر راه ثبت معدن آلبلاغ است.

ماجرای برداشت غیرقانونی از معدن آلبلاغ اسفراین از سه سال قبل شروع شد. مردی به نام «م. ز» که در تلاش برای ثبت این معدن سرب و روی با درجه خلوص بالا به دلیل قرارگرفتن معدن در منطقه حفاظت‌شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست ناکام مانده بود، گروهی از مردم روستا‌های نزدیک به پارک ملی ساریگل را که چهارپایانی مثل اسب و الاغ و قاطر داشتند با خود همراه کرد و به محل این معدن برد تا با استفاده از چهارپایان، سنگ‌های معدنی را که با ماشین‌آلات نیمه‌سنگین استخراج شده بود به روستای نزدیک معدن منتقل کند. در این روستا، دلالانی که واسط بین او و شرکت‌های فراوری سنگ معدن سرب و روی در زنجان بودند، این سنگ‌های قاچاق را خریداری می‌کردند. منابع مطلع محلی می‌گویند زمانی که کسب‌وکار «م. ز» رونق گرفت و تعداد زیادی از مردم، درگیر کار معدن شدند، این فرد دستگیر شد، اما سنگ بنایی که او در منطقه گذاشت، همچنان پابرجا باقی ماند. دیگر، روستاییان می‌دانستند که با چند دستگاه نیمه‌سنگینی که به این منطقه حفاظت‌شده منتقل شده، می‌توان دل کوه را تراشید و سنگ‌های معدنی را که متعلق به همه مردم ایران بود به نفع خود ضبط کرد.

‌دلالان نقاب‌دار
شاهدان عینی می‌گویند: در سه سال گذشته، کسب‌وکار‌های زیادی در محدوده منطقه ساریگل شکل گرفته است. هر کس اسب و الاغ یا قاطر دارد، به دل کوه می‌زند تا از سنگ‌هایی که آن را به وسیله چهارپایان یا به صورت کوله‌بری حمل می‌کند، کسب درآمد کند. دلالان خریدار سنگ دیگر مستقل شده و مستقیما از روستاییان خرید می‌کنند. برخی شاهدان عینی می‌گویند که دلالان مسلح هستند و صورت خود را هم پوشانده‌اند.

آن‌طور که منابع مطلع می‌گویند: حتی اگر سنگ رودخانه را هم داخل کیسه بریزید، دلالانی منتظر، بدون درنظرگرفتن عیار سنگ و درجه خلوص آن، هر کیلو سنگ را این روز‌ها به قیمت پنج هزار و ۵۰۰ تومان خریداری و این محموله‌ها را به زنجان منتقل می‌کنند.

این افراد می‌گویند که از شهرستان‌های شیروان، قوچان و دیگر شهرستان‌های استان‌های خراسان شمالی و رضوی نیروی کار به معدن آلبلاغ اسفراین منتقل شده‌اند. در مقطعی از سال حتی از سیستان‌وبلوچستان هم نیروی کار به این معدن غیرمجاز اعزام می‌شود که با برخورد خشن نیرو‌های محلی مواجه شده و در نهایت، منطقه را ترک می‌کنند.

آن‌طور که شاهدان عینی می‌گویند: روزانه هزار تا دو هزار نفر به سمت معدن آلبلاغ روانه می‌شوند. آنجا چادر زده و اتراق می‌کنند. گروهی هم مواد غذایی مورد نیاز این کارگران غیررسمی معدن را تأمین می‌کنند. فعالیت این معدن کرایه الاغ، اسب و قاطر را در منطقه تا سقف ۳۰۰ هزار تومان افزایش داده است و تقریبا هیچ چهارپای بی‌کاری در منطقه پیدا نمی‌شود. سنگ‌هایی هم که توسط دولت ضبط می‌شود، هیچ عقوبت خاصی برای مجرم نداشته و جریمه نقدی برای افراد به همراه ندارد.

‌خطرات برداشت معدن آلبلاغ
برداشت از منابع سرب و روی معدن آلبلاغ به مرحله سودآورتری رسیده است، زیرا با برداشت لایه‌های بالایی، حالا کارگران به رگه‌های با خلوص بالاتر رسیده‌اند و هیچ‌کس حاضر نیست دست از این تجارت پرسود بردارد. دلالانی هم که گویا هیچ‌کس با آن‌ها برخورد جدی و قاطع نمی‌کند و تعدادشان چهار تا پنج نفر است هم همچنان در منطقه یکه‌تازی می‌کنند، اما یک منبع مطلع می‌گوید: باطله‌های معدن غیرمجاز سرب و روی آلبلاغ وارد مخزن سد بیدواز شده و احتمالا آب این سد را که نیاز شرب شهر اسفراین را تأمین می‌کند، آلوده کرده است. این منبع مطلع عنوان می‌کند: مهم‌ترین دلیل مخالفت با برداشت این معدن، آلوده‌شدن آب شرب شهر اسفراین است.

خطرات برداشت غیراصولی و غیرمجاز از معدن آلبلاغ صرفا به آلوده‌شدن منابع آب شرب شهر اسفراین ختم نمی‌شود. اینکه هر کارگر با پتکی به دست، دل کوه را می‌شکافد، منجر به نوعی هرج‌ومرج در منطقه شده و یکی از حفره‌هایی که بر اثر این برداشت‌های غیرمجاز در دل کوه ایجاد شده بود، پنجشنبه گذشته (۱۹ اردیبهشت) فروریخت و جان یک کارگر را گرفت. آن‌طور که ایلنا گزارش داده است، امین کشوری، رئیس اورژانس و فوریت‌های پزشکی اسفراین، اعلام کرده به دنبال ریزش معدن آلبلاغ، مهدی نظرزاده ۳۸ ساله فوت شده و مصدوم دیگر از محل متواری شده است.

عدم برخورد جدی با قاچاق سنگ‌های معدنی
سنگ‌های استخراج‌شده از معدن آلبلاغ از استان خراسان شمالی به زنجان منتقل شده و در یکی از واحد‌های فراوری سنگ معدن این استان، تبدیل به محصول نهایی می‌شود؛ اما آیا تبدیل سنگ معدنی قاچاق جرم محسوب نمی‌‎شود؟ محمدرضا بهرامن، رئیس خانه معدن، در گفتگو با «شرق» اعلام می‌کند: هر برداشت غیرمجاز جرم است؛ زیرا معادن جزء انفال و اموال عمومی هستند. برداشت غیرمجاز از این منابع، مستلزم پیگرد قانونی است.

او می‌گوید: طبق قانون، باید مبدأ سنگی که فراوری می‌شود، مشخص باشد. همچنین بر اساس قانون، مبدأ بارگیری سنگ نیز باشد مشخص باشد که بتوانید سنگ را تحویل بگیرید. حمل‌ونقل در جاده نیز بدون مجوز حمل، غیرقانونی است و بارنامه باید از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت هر استان صادر شود.

به گفته بهرامن، از نظر چارچوب و اصول، هر بهره‌بردار معدنی برای حمل مواد معدنی خود باید بارنامه را از سازمان صمت استان مربوطه بگیرد. در این صورت، حمل آن ماده معدنی در جاده مجاز می‌شود؛ در غیر این صورت، حمل مواد معدنی به صورت غیرمجاز مطرح می‌شود. متأسفانه این مسئله در کشور خیلی زیاد است. پیش می‌آید که سنگ غیرمجاز برداشت کنند.

پلیس باید بار هرکس را که بارنامه ندارد، ضبط کند؛ راننده بازداشت و کامیونی که سنگ قاچاق را حمل می‌کند، باید توقیف شده و بار به دولت تحویل داده شود؛ اما متأسفانه در برخی مناطق به دلیل بی‌اهمیت‌شمردن مسائل، این کار انجام نمی‌شود.
او تأکید می‌کند: هر بار غیرمجازی فراوری شود، تخلف است. برداشت‌های غیرمجاز از منابع معدنی نیز تخلف جدایی است.

‌تلاش برای حذف قوانین حفاظتی
کسب‌وکار غیرمجازی که در معدن آلبلاغ شکل گرفته و دولت هم گویا چشم‌هایش را روی آن بسته است، در صورت ساماندهی‌نشدن، به بحرانی جدی در منطقه تبدیل می‌شود؛ زیرا تبعات ناشی از برداشت غیراصولی از معدن آلبلاغ می‌تواند به‌راحتی دامن‌گیر مردم منطقه شود. هرچند منابع محلی می‌گویند مقابله با استخراج معدن کار دشواری نیست؛ اما طاهر رستمی، فرماندار اسفراین، در گفتگو با «شرق» درباره دلایل فعالیت غیرقانونی بخشی از روستاییان در معدن آلبلاغ عنوان می‌کند: این معدن واقع در پارک حفاظت‌شده ساریگل است و به این دلیل محدودیت ثبت دارد. تا معدن از منطقه حفاظت‌شده خارج نشود، قابلیت ثبت ندارد.

او اضافه می‌کند: چندین سال است عده‌ای از مردم منطقه کشف کرده بودند این پارک ملی معدن سرب و روی دارد. سال‌های گذشته گاهی مراجعاتی می‌شده است؛ اما از سه سال گذشته این مراجعه‌ها شدت یافته و در یک سال اخیر هم بسیار شدید شده است و جمعیت زیادی در آنجا ساکن هستند.

رستمی می‌گوید: در چند ماه گذشته پیگیر بودیم که بتوانیم این معدن را از منطقه حفاظت‌شده خارج کنیم تا آن را به ثبت برسانیم؛ اما در این رابطه شورای عالی محیط زیست باید تصمیم بگیرد. موضوع را از طریق استاندار و نماینده‌های مجلس پیگیری کرده‌ایم. موضوع کمی زمان‌بر است؛ اما در سطح شهرستان هم تا حدودی توانسته‌ایم برداشت سنگ را کنترل کنیم.

به گفته او، جلوی تردد به منطقه گرفته شده و کشفیات خوبی نیز در یکی، دو ماه اخیر به ثبت رسیده است. رستمی بر این باور است که فعلا تب برداشت از معدن آلبلاغ فروکش کرده؛ اما این مسئله اقدامی موقت است و باید به دنبال ثبت معدن باشیم. معدن باید به‌گونه‌ای ثبت شود که مردم شهرستان از این موضوع منتفع شوند و اگر شخصی معدن را به ثبت برساند، دچار گرفتاری خواهیم شد.

او اضافه می‌کند: پیشنهاد این است که شرکت توسعه عمران شهرستان اسفراین این معدن را ثبت کند و افرادی که در دره میلانلو ساکن هستند یا سایر افرادی که در کل شهر هستند، سهامدار معدن بشوند. این طرح هنوز در مرحله پیشنهاد است و عملیاتی‌شدن آن مشروط به نظر شورای عالی محیط زیست و خروج منطقه از شمول قوانین حفاظتی است.

فرماندار اسفراین درباره مقصد نهایی سنگ‌های قاچاق معدن غیرمجاز آلبلاغ بیان می‌کند: معدن دو مسیر دسترسی به سمت شهر‌های اسفراین و شیروان دارد. این دو مسیر مسدود شده و خروجی‌ها کم شده است؛ مگر اینکه از طریق چهارپایان و ماشین‌آلات سنگین بخواهند سنگ‌ها را حمل کنند که حجم آن بالا نیست.

او ادامه می‌دهد: قبلا سنگ‌های معدن به زنجان و اصفهان می‌رفت؛ البته بحث انتقال سنگ به اصفهان را شنیده‌ایم، ولی بحث زنجان قطعی است.

‌تلاش برای جلوگیری از تعطیلی واحد‌ها
بدون شک واحد‌های فراوری سنگ استان زنجان که محموله غیرمجاز قاچاقچیان سنگ را خریداری می‌کنند، در تخلفات رخ‌داده در استان خراسان شمالی سهیم هستند؛ اما انگیزه آن‌ها از خرید سنگ قاچاق چیست و چه منافع اقتصادی‌ای برای آن‌ها به همراه دارد؟ حمیدرضا طرفه‌نژاد، مدیرعامل ذوب‌گران رنگین‌فلز که واحد او در استان زنجان واقع است، به «شرق» می‌گوید: دو واحد فلوتاسیون این گروه صنعتی از ۲۰ اسفند به دلیل نبود خاک تعطیل شده است.

او تعداد واحد‌های فلوتاسیون سرب و روی در استان زنجان را چهار تا پنج واحد اعلام کرده و اضافه می‌کند: درباره اینکه کسی در زنجان سنگ معدنی قاچاق خریداری می‌کند یا خیر، اطلاعاتی ندارم؛ اما کسانی که این کار را می‌کنند، لابد می‌خواهند جواب‌گوی پرسنل خود باشند.