خرج از کیسه سعودی

«عربستان سعودی هم‌اکنون موافقت کرده تا پول ضروری مورد نیاز برای کمک به بازسازی سوریه را به جای امریکا پرداخت کند. ببینید؟ آیا این زیبا نیست، زمانی که کشور‌های خیلی ثروتمند به جای کشور‌های خیلی بزرگ همانند امریکا که ۵ هزار مایل دورتر هستند به بازسازی همسایگان خود می‌پردازند؟ تشکر عربستان سعودی.»

به گزارش اعتماد، ریاض باید خرج امریکا در غرب آسیا را پرداخت کند. دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا در قریب به دو سال گذشته این گزاره را به دستورالعمل یا مسوولیتی غیرقابل انکار برای عربستان سعودی تبدیل کرده است. این دستورالعمل‌ها حتی در پشت پرده میان دو متحد سنتی مورد بحث قرار نمی‌گیرد بلکه رییس‌جمهور امریکا برای نشان دادن قدرتش همه تکالیف تعیین شده برای خاندان سعودی را در صفحه توییترش منتشر می‌کند تا هم امریکایی‌ها در داخل و هم غیرامریکایی‌ها در خارج از این کشور ببینند که شعار «امریکا، اول» چگونه در دوره ریاست‌جمهوری چهل و پنجمین رییس‌جمهور امریکا در حال اجرایی شدن است.

ریاض؛ کیف همیشه پر پول ترامپ

عربستان باید هزینه بازگشت تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران در بازار نفت را پرداخت کند، عربستان باید هزینه ماندن امریکا در منطقه را بپردازد و البته زمانی که رییس‌جمهور امریکا در تماسی تلفنی ناگهان تغییر موضع می‌دهد و اعلام می‌کند به دنبال خروج نیرو‌های امریکایی از سوریه است، هزینه بازسازی این کشور را پرداخت کند، عربستان سعودی باید چک‌های سفید امضا در اختیار واشنگتن قرار دهد وگرنه به قول رییس‌جمهور امریکا اگر حمایت کاخ‌سفید قطع شود همه در عربستان باید به زبان فارسی سخن بگویند، عربستان سعودی باید بر حجم سرمایه‌گذاری‌ها در خاک امریکا بیفزاید و هر چند ماه یک بار تسلیحات زیبا از کارخانه‌های اسلحه‌سازی امریکا خریداری کند وگرنه دونالد ترامپ دست حمایتی خود از پشت سر محمدبن سلمان مظنون شماره یک قتل جمال خاشقجی (روزنامه‌نگار سعودی) برمی‌دارد.

دونالد ترامپ جمهوری‌خواه هر چند وقت یک بار تکلیف جدیدی برای خاندان سعودی تکیه داده بر اریکه قدرت در ریاض تعیین می‌کند و به نظر می‌رسد که خرده‌فرمایش‌های وی برای کشوری که تامین امنیت خود را به امریکا گره زده است، پایان ندارد. شامگاه دوشنبه در حالی که جهان مشغول انتقاد از تصمیم جدید ترامپ برای خارج کردن نیرو‌های امریکایی از سوریه بود، رییس‌جمهور امریکا باز برای برنده نشان دادن خود در افکار عمومی داخلی از جیب عربستان سعودی خرج و اعلام کرد، ریاض هزینه بازسازی سوریه را به عنوان کشوری ثروتمند در منطقه پرداخت می‌کند تا کشوری بزرگ، چون امریکا به دردسر نیفتد!

کمک به سوریه یا حق‌السکوت قتل خاشقجی؟

رییس‌جمهور امریکا که در ۳ ماه گذشته از قتل جمال خاشقجی در کنسولگری سعودی در استانبول در برابر فشار‌های داخلی و خارجی برای انتقاد از محمدبن سلمان، ولیعهد سعودی مقاومت کرده است، جزییات بیشتری از نحوه پرداخت هزینه بازسازی سوریه توسط ریاض ارایه نکرد و البته بسیار بعید است که وی پیش از این توییت این دستور را با متحدانش در عربستان سعودی در میان‌گذاشته باشد! ترامپ در خط پایانی توییت از عربستان سعودی قدردانی کرد، اما به گزارش برخی رسانه‌های منطقه‌ای مانند الجزیره هنوز هیچ مقام سعودی این ادعای توییتری سکاندار کاخ سفید را تایید یا تکذیب نکرده است. دو ماه پیش در اکتبر بود که ریاض مبلغ ۱۰۰ میلیون دلار در وجه واشنگتن چک کشید و آن زمان گفته شد که این وجه برای پرداخت هزینه‌های نظامی امریکا در سوریه بوده است. البته توجه داشته باشید که این رقم دقیقا در روز‌هایی که ریاض تحت فشار شدید سیاسی در سطح بین‌المللی برای قتل جمال خاشقجی قرار داشت، پرداخت شد.

خبرنگار الجزیره در واشنگتن درباره تکلیف جدیدی که ترامپ برای محمدبن سلمان تعیین کرده، نوشت: «تاکنون هیچ مقام دیگری در دولت امریکا سخنان رییس‌جمهور مبنی بر اینکه عربستان سعودی هزینه بازسازی سوریه را پرداخت می‌کند، تایید نکرده است. همزمان برخی منابع در کاخ سفید می‌گویند هیچ تماس تلفنی در ۲۴ ساعت گذشته میان ترامپ و ریاض برقرار نشده و برنامه‌ای هم برای چنین تماسی وجود نداشته است.

ادعای توییتری ترامپ هیچ منبعی در واقعیت ندارد و درست مثل همیشه تعداد پرسش‌ها از پاسخ‌های موجود بیشتر است. پرسش‌هایی نظیر: عربستان چه مقدار هزینه خواهد کرد؟ آیا این رقم همان رقمی است که سعودی در ماه اکتبر اعلام کرد به واشنگتن برای هزینه در سوریه پرداخت می‌کند یا رقم متفاوتی خواهد بود؟ سازوکار پرداخت این رقم چگونه خواهد بود؟ این رقم چگونه خرج خواهد شد؟ وقتی امریکایی‌ها در حال خروج از سوریه هستند چه کسی قرار است این پول را از ریاض تحویل بگیرد و با توجه به مخالفت ریاض با دولت مرکزی در دمشق این پول دست چه گروهی برای کمک به بازسازی سوریه قرار خواهد گرفت؟

متحد مالی نه طرف مشورت سیاسی

توییت ترامپ درباره پرداخت هزینه بازسازی سوریه توسط عربستان در حالی منتشر شد که در ۱۰ روز گذشته دولت امریکا از سوی قانونگذاران امریکایی برای تحریم ریاض به واسطه دست داشتن ولیعهد در قتل جمال خاشقجی متحمل فشار سنگینی شده بود. دولت امریکا با وجود همه این فشار‌ها می‌گوید که همچنان به قرارداد‌های تسلیحاتی با ریاض ادامه خواهد داد.

بسیاری از کارشناسان مسائل امریکا می‌گویند، عربستان سعودی برای ترامپ نقش یک شریک استراتژیک را در منطقه دارد و البته که ترامپ در حمایت از این شریک بسیار فراتر از حد انتظار ظاهر شده است. ترامپ سفت و سخت پشت سر ولیعهد سعودی ایستاده پس می‌تواند به ریاض‌نشین‌ها بگوید که من با وجود همه فشار‌ها همچنان جانب شما را نگاه داشته‌ام و اکنون نوبت شماست که هزینه این حمایت را پرداخت کنید.

ترامپ ترجیح می‌دهد همچنان عربستان سعودی را به عنوان اهرم اقتصادی و سیاسی در روز‌های تحریم یکجانبه ایران به خصوص در حوزه نفت حفظ کند.

با وجود تحلیل‌هایی که گویای نگاه استراتژیک ترامپ به عربستان سعودی برای مهار ایران است این سوال مطرح می‌شود که خروج نیرو‌های امریکایی از سوریه که در چند سال گذشته درخواست اصلی ایران بوده چه منفعتی برای عربستان خواهد داشت؟ در چند روز گذشته از زمان اعلام استراتژی جدید امریکا در قبال سوریه، تحلیل‌گران و سیاستمداران بسیاری در مقام انتقاد از این سیاست اعلام کرده‌اند که ایران برنده این بازی خواهد بود.

ناگفته پیداست که ریاض نیز هر چند تا این لحظه واکنش رسمی به اعلام خروج امریکا از سوریه نداشته، اما این اقدام را خیانتی به خود از سوی واشنگتن می‌داند. ریاض در دو سال گذشته به همراه تل‌آویو برای مهار فعالیت‌های منطقه‌ای ایران در سوریه و عراق تلاش بسیاری کرد و اکنون رییس‌جمهوری که قرار بود مانند باراک اوباما به گمان سعودی‌ها دست دوستی به سمت تهران دراز نکند، سوریه را در چشم بر هم زدنی تقدیم ایران کرده و در حال رفتن است.

هزینه هنگفت اجاره امنیت

دونالد ترامپ در چند ماه اخیر به طور متوسط هر دو هفته یک بار در اظهارنظر‌هایی که غالبا در توییتر مطرح شده است، حمایت نظامی، سیاسی و امنیتی امریکا از شبه‌جزیره را به خاندان سعودی یادآوری کرده است. اوایل ماه اکتبر بود که وی در اظهاراتی که از سوی رسانه‌های متفاوت غیردیپلماتیک خوانده شد، اعلام کرد به ملک سلمان پادشاه سعودی گفته که اگر حمایت‌های امریکا نباشد، عربستان دو هفته هم دوام نخواهد آورد.

در همان مقطع زمانی «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه با انتشار پیامی در توییتر خود نوشت: «رییس‌جمهور ترامپ مکررا سعودی‌ها را با گفتن اینکه آن‌ها بدون حمایت ما دو هفته هم دوام نمی‌آورند، تحقیر می‌کند. این بهای توهم کسی است که معتقد است، امنیت را می‌توان برون‌سپاری کرد. ما دوباره دستان خود را به سوی همسایگانمان دراز می‌کنیم. بیایید منطقه قدرتمندی بسازیم و خودرایی را متوقف کنیم.»

هفته گذشته نیز محمدجواد ظریف در سخنرانی با تقبیح اظهارات اخیر یک سناتور امریکایی در ارتباط با قدرت غالب ایران مقابل عربستان سعودی گفت: «این سناتور می‌گوید اگر ما پشت عربستان سعودی نبودیم ظرف یک هفته سعودی‌ها مجبور بودند، فارسی صحبت کنند. ترامپ می‌گوید آن‌ها دو هفته بدون ما نمی‌توانستند زندگی کنند، من به عنوان یک مسلمان شرم می‌کنم؛ به عنوان یک فردی که در این منطقه زندگی می‌کنم، احساس خجالت دارم که در مورد همسایگان ما چنین می‌گویند.»

البته عربستان سعودی تنها کشوری نیست که در دو سال گذشته مخاطب اظهارات تحقیرآمیز رییس‌جمهور امریکا قرار گرفته و به عنوان مثال کره‌جنوبی و ژاپن هم مخاطب چنین موضع‌گیری‌هایی بوده‌اند، اما تعداد این موضع‌گیری‌ها در قبال سعودی بیش از سایر متحدان امریکا بوده است. این رویکرد ترامپ بسیاری از متحدان سنتی امریکا را به این فکر واداشته که در دوره ریاست‌جمهوری وی نمی‌توان روی اتحاد‌هایی که پیش از این میان برخی کشور‌ها با امریکا وجود داشته، حساب کرد.

ترامپ که سیاست منزوی کردن اقتصادی ایران با تشدید تحریم‌ها و بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای را دنبال می‌کند برای جبران کسری نفت ایران در بازار‌های جهانی هم روی عربستان سعودی حساب کرده و بار‌ها در توییت خود از اینکه امریکا از برخی کشور‌های نفتخیز در خاورمیانه حمایت می‌کند، اما آن‌ها هر روز قیمت نفت را بالاتر می‌برند، انتقاد کرده بود.

جا خالی امریکا از بازسازی سوریه

عربستان سعودی پیش از این اعلام کرده بود، رقمی که برای بازسازی سوریه در اختیار واشنگتن قرار داده برای کمک به بازسازی منطقه رقه پس از آزادی از دست داعش بوده است. برخی از کارشناسان می‌گویند که بازسازی سوریه در دوره پساجنگ حداقل به رقمی میان ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار نیاز خواهد داشت. جدا از مساله بازسازی فیزیکی سوریه این کشور به تلاش‌هایی برای بازگرداندن ثبات به مناطقی که قبلا در اختیار داعش بوده، نیاز دارد. بسیاری از این مناطق مین‌گذاری شده و پاکسازی راه‌ها از مین به سرمایه بسیاری نیاز دارد.

علاوه بر این در بسیاری از این مناطق زیرساخت‌های تامین آب یا برق هم کاملا تخریب شده و باید از نو ساخته شود. برخی از منابع امریکایی مانند نشنال روز گذشته در گزارش‌های خود ادعا کردند که امریکا از زمان آغاز جنگ در سوریه تاکنون رقمی حدود ۸۷۵ میلیون دلار در حوزه کمک‌های بشردوستانه سرمایه‌گذاری کرده است.

ترامپ در ماه آگوست اعلام کرد که برنامه کمک‌های مالی به سوریه را متوقف خواهد کرد و وزارت خارجه امریکا پیرو این اعلام رییس‌جمهور تایید کرد که ۲۳۰ میلیون دلاری که پیش از این برای کمک به بازسازی سوریه یا کمک‌های بشردوستانه در این کشور در نظر گرفته شده بود در حوزه‌های دیگر هزینه خواهد شد. در همان مقطع زمانی هم مقام‌های دولت ترامپ اعلام کردند که سایر کشور‌های حاضر در ائتلاف مبارزه با داعش به رهبری امریکا، کسری بودجه امریکا در پروژه سوریه را جبران خواهند کرد که عربستان یکی از آن کشور‌ها خواهد بود.

با توجه به تسلط دولت مرکزی در سوریه بر بخش اعظمی از زمین‌ها می‌توان گفت که بحران سوریه از فاز نظامی خارج و در حال ورود به فاز سیاسی است. در این مرحله آنچه توجه همه را به خود جلب کرده بازسازی این کشور است. گفته می‌شود، حجم تخریب در شهر‌های متفاوت سوریه به حدی است که دو کشور ایران و روسیه به عنوان متحدان اصلی بشار اسد در ۷ سال گذشته به تنهایی از عهده بازسازی سوریه برنخواهند آمد.

اتحادیه اروپا هم اخیرا اعلام کرده بود تا زمانی که راهکار سیاسی مشخصی برای حل بحران در سوریه وجود نداشته باشد، این اتحادیه هزینه‌ای در حوزه بازسازی نخواهد کرد. مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا در ماه اکتبر اعلام کرده بود تا زمانی که بشار اسد در یک پروسه سیاسی تعریف شده از قدرت در سوریه کنار نرود، کاخ سفید کمکی به بازسازی سوریه نخواهد کرد.

ترامپ درحالی مسوولیت مبارزه با داعش را به ترکیه و مسوولیت کمک به بازسازی سوریه را برعهده عربستان سعودی گذاشته است که دولت مرکزی در سوریه نیرو‌های نظامی امریکایی و ترک در سوریه را اشغالگر می‌داند. همزمان بشار اسد از عربستان سعودی به دلیل ایستادن مقابل خود کینه دارد.

با وجود این اختلاف‌ها میان ریاض و دمشق همزمان با بالاتر رفتن دست اسد در معادله‌های میدانی، عربستان سعودی با واسطه‌گری امارات متحده عربی تلاش می‌کند، رابطه با دمشق را به نوعی احیا کند. در اردیبهشت ماه سال جاری بود که محمدبن سلمان در گفتگو با «تایم» پیش‌بینی کرد که بشار اسد در قدرت بماند، اما به وی توصیه کرد از ایران فاصله بگیرد.

سعودی ترامپ را راضی نکرد؟

درحالی که تحلیل‌گران مسائل امریکا در غرب آسیا تحلیل‌های متفاوتی درباره علت تصمیم ناگهانی رییس‌جمهور امریکا برای خارج کردن نیرو‌های امریکایی از سوریه دارند، برخی از رسانه‌ها از عدم رضایت ترامپ از عملکرد عربستان سعودی در منطقه و اسراییل در سوریه خبر می‌دهند. به نظر می‌رسد که ترامپ در دو سال گذشته به ساز اسراییل و عربستان در منطقه به خصوص سوریه رقصیده است، اما در نهایت زمانی که شاهد هزینه‌های هنگفت تداوم حضور نظامی در سوریه بوده، تصمیم می‌گیرد در تصمیمی یکجانبه و البته حین گفتگو با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه وعده ترک سوریه را بدهد.

پیش‌بینی می‌شود که عربستان سعودی واکنش چندانی به توییت اخیر ترامپ درباره پرداخت هزینه بازسازی سوریه توسط ریاض نشان ندهد چراکه محمدبن سلمان می‌داند، حمایت بی‌قید و شرط ترامپ از وی در پرونده قتل جمال خاشقجی برای او بسیار سنگین تمام خواهد شد. رسانه‌های غربی در چند روز گذشته تحلیل‌های بسیاری درباره مکالمه تلفنی اردوغان و ترامپ که منجر به اعلام خروج نیرو‌های امریکایی از سوریه شد، ارایه داده‌اند.

در تمام این تحلیل‌ها این‌گونه گفته شده که اردوغان کارتی برای ارایه به ترامپ داشت که متحد سنتی، چون سعودی نداشته است. در چنین شرایطی می‌توان گفت که پیام ترامپ با این تصمیم اخیر برای خروج از سوریه به عربستان و حتی اسراییل این است که شما دوستان و متحدان خوبی برای من هستند، اما اگر آنچه می‌خواهم را تمام و کمال انجام ندهید من می‌توانم با دشمن شما طرح دوستی بریزم. رابطه ترکیه با محمدبن سلمان به دلیل پرونده قتل جمال خاشقجی بسیار پرتنش است و همزمان اسراییل و ترکیه نیز روز‌های پرتنشی را در این رابطه تجربه می‌کنند.

در حقیقت ترامپ با تصمیم اخیر خود با زبان بی‌زبانی به متحدان سنتی امریکا گفت که ما نه برای مبارزه با داعش و نه برای مقابله با بشار اسد در سوریه هزینه نمی‌کنیم. اگر هزینه این حضور را چه مادی چه سیاسی پرداخت نکنید، دشمن دایمی برای ما وجود نخواهد داشت.

در مکتب فکری ترامپ اگر عربستان سعودی رقم خرید سلاح از امریکا را افزایش ندهد یا هزینه حضور سربازان امریکایی در سوریه را پرداخت نکند، نام این کشور از صفحه نخست دوستان ترامپ در دفترچه یادداشتش خط می‌خورد و جای آن را کشور دیگری می‌گیرد.

در مورد خروج نیرو‌های امریکایی از سوریه می‌توان گفت که ترامپ به خوبی درک کرده، کمک به تحقق رویای اردوغان برای تبدیل کردن ترکیه به قدرت سیاسی در منطقه می‌تواند خواب اسراییل و عربستان را آشفته کند.

همزمان تحلیل دیگری که در برخی رسانه‌ها به چشم می‌خورد این است که ترامپ به این نتیجه رسیده روسیه، ایران و ترکیه قدرت‌های امروز در سوریه و در نگاهی بزرگ‌تر در منطقه هستند لذا تنها کاری که امریکا در حال انجام دادن است، صرف هزینه مادی و معنوی با حضور سربازانش است. این بدان معناست که رییس‌جمهور امریکا، عربستان سعودی را متحدی برای تامین هزینه‌های امریکا می‌داند، اما قدرتی در منطقه خیر.

دونالد ترامپ در چند ماه اخیر به طور متوسط هر دو هفته یک بار در اظهارنظر‌هایی که غالبا در توییتر مطرح شده است، حمایت نظامی، سیاسی و امنیتی امریکا از شبه‌جزیره را به خاندان سعودی یادآوری کرده است. اوایل ماه اکتبر بود که وی در اظهاراتی که از سوی رسانه‌های متفاوت غیردیپلماتیک خوانده شد، اعلام کرد به ملک سلمان پادشاه سعودی گفته که اگر حمایت‌های امریکا نباشد، عربستان دو هفته هم دوام نخواهد آورد.

در همان مقطع زمانی «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه با انتشار پیامی در توییتر خود نوشت: «رییس‌جمهور ترامپ مکررا سعودی‌ها را با گفتن اینکه آن‌ها بدون حمایت ما دو هفته هم دوام نمی‌آورند، تحقیر می‌کند. این بهای توهم کسی است که معتقد است، امنیت را می‌توان برون‌سپاری کرد. ما دوباره دستان خود را به سوی همسایگانمان دراز می‌کنیم. بیایید منطقه قدرتمندی بسازیم و خودرایی را متوقف کنیم.»