«بازار دست‌دوم» چگونه می‌تواند به داد اقتصاد ایران برسد؟

مفهوم «صنعت دست‌دوم» که شاید برای بسیاری از ما ناآشنا باشد به بیان ساده همان بازار خرید و فروش کالای کارکرده است که در گذشته با سمساری‌ها چرخش می‌چرخید اما از حدود ۵-۶ سال قبل و با آمدن استارت‌‌آپ‌ها، پای اینترنت هم به موضوع باز شد و ابتدا دیوار و پس از آن شیپور پا به این بازار گذاشتند.

در ایران هرچند با تاخیر نسبت به اروپا و آمریکا اما استقبال به حدی از این اتفاق خیره‌کننده بود که در مدت کوتاهی دیوار به مرجعی برای خرید و فروش‌های بی‌واسطه تبدیل شد و به آهستگی توانست نبض این صنعت را به دست بگیرد. نکته بسیار مهم در میان گردش مالی این بازار در خارج از کشور است.

در کانادا به عنوان یازدهمین اقتصاد بزرگ دنیا،‌ گردش مالی این بازار ۶ میلیارد دلار است. در استرالیا ۵.۶ میلیارد دلار و در آلمان به عنوان صنعتی‌ترین کشور اروپا این عدد ۱.۹ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۲ بوده است. در ایران نیز براساس گزارش‌های غیررسمی ارزش کل آگهی‌های سایت دیوار به جز بخش املاک در سال گذشته نزدیک به ۲ برابر فروش نفت کشور در همان سال بوده است.

اما این آمارها چه می‌گویند؟ چگونه این صنعت می‌تواند به اقتصاد ایران به ویژه در دوره بحران و تحریم کمک کند؟ اقتصاد خانوار در کجای این صنعت قرار می‌گیرد؟

جلوگیری از خروج ارز از کشور

براساس آمارها در ایران، املاک، خودرو، لوازم الکترونیکی و لوازم خانه از بیشترین اقبال در بازار دست‌دوم برخوردارند. از سوی دیگر سه دسته آخر از عمده‌ترین کالاهای وارداتی ایران محسوب می‌شوند.

مهمترین فایده گردش و گسترش این بازار می‌تواند ممانعت از خروج ارز از کشور باشد. کمااینکه آمارهای اخیر سایت دیوار از افزایش تعداد آگهی در ماه‌های اخیر، همزمان به کاهش ارزش پول ملی نشان می‌دهد مردم به سرعت وارد این بازار شده‌اند تا جایگزین مناسبی برای کالاهایی پیدا کنند که دیگر با افزایش قیمت ارز در دسترس آنهاست نیست. ایرنا به نقل از دیوار اعلام کرده است در سه‌ماه اخیر متوسط تعداد آگهی‌های ثبت‌شده از ۲۵۰ هزار آگهی روزانه به ۳۸۰هزار عدد رسیده است.

گردش کالاها در کشور

فعالیت در این بازار همانند همه بازارها، بر اساس انگیزه‌ افراد شکل می‌گیرد. اغلب مردم برای کسب درآمد و رهایی از کالاهای کمتر مورد استفاده خود، آن‌ها را در این بازار می‌فروشند. البته برخی افراد نیز با انگیزه کمک به محیط زیست برای کاهش آلودگی و یا افزایش عمر مفید کالاها در این صنعت فعالیت دارند. به طور ویژه جالب است بدانید در آلمان به عنوان یکی از قطب‌های صنعت پوشاک و مد، خرید و فروش لباس دست‌دوم یک فرهنگ عمومی است. در کانادا بیشترین دلیل استفاده از لوازم دست‌دوم، کمک به محیط‌زیست است.

از جمله تاثیرات مثبت رونق بازار دست‌دوم، امکان استفاده افراد با درآمد پایین از کالاهای بعضا باکیفیت است. به این ترتیب هرچه مشارکت افراد در این بازار بیش‌تر شده و عرضه کالاها بیشتر باشد، در نهایت می‌تواند به بهبود رفاه عمومی کمک کند. نکته مهم در این میان گردش کالاها در سیکل مصرف همه استان‌های کشور است.

رصد و پیگیری کالاهای دست‌دوم نشان می‌دهد این کالاها معمولا پس از استفاده اولیه در کلانشهرها وارد چرخه استفاده در شهرهای کوچک‌تر با درآمدهای کمتر می‌شوند. تا پیش از ظهور پلتفرم‌های اینترنتی این امکان عملا وجود نداشت اما اکنون این اتفاق به سهولت رخ می‌دهد و باعث کاهش هزینه‌های خانوار شده است.

همسو با مولفه‌های اقتصاد مقاومتی

یکی از مهمترین مولفه‌های صنعت دست‌دوم در کشور، همسو شدن با مولفه‌های اقتصاد مقاومتی است. فرهنگ حضور در این صنعت، به معنای کاهش مصرف‌ است. پرهیز از مصرف‌گرایی افراطی در صنعت دست‌دوم به عنوان یکی از مهمترین مولفه‌های اقتصاد مقاومتی باعث می‌شود به نیازهای خانوار به درستی پاسخ داده شود و با هزینه‌های کمتر زندگی با کیفیت‌تری رقم بخورد. در کشورهای جهان اول نظیر کانادا، استرالیا و آلمان به دلیل اهمیت فوق‌العاده محیط‌زیست، مصرف‌گرایی امری مذموم است و از همین رو صنعت دست‌دوم پررونق است. در ایران این فرهنگ می‌تواند همسو با اقتصاد مقاومتی، به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی دولت و کمبود منابع ارزی می‌تواند یک الگوی موثر باشد.

علاوه بر این در راستای اجرای اصل بیستم سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، که به تقویت فرهنگ جهادی در ایجاد ارزش افزوده، تولید ثروت، بهره‌وری، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری و اشتغال مولد اشاره دارد، صنعت دست‌دوم در ایران توانسته است بستری توسعه یافته برای ارائه محصولات و فروش عمده کالاهای تولیدی ایجاد کند.

به این ترتیب کارگاه‌های تولیدی عمدتا کوچک و متوسط برون شهری، توانسته‌اند از این فرصت استفاده کرده و با بهره‌گیری از بازار نسبتا وسیع موجود، بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای، اقدام به فروش عمده محصولات خود کنند و اقتصاد آن بخش را گسترش دهند. در نتیجه با رونق چنین کسب‌وکارهایی، در ایجاد اشتغال به صورت غیرمستقیم نقش داشته است. بسیاری از تولیدی‌های کوچک در استان‌های ایران اکنون با استفاده از فرصتی که این بازار برای آنها فراهم کرده، کالاهای خود را در کلانشهرها به فروش می‌رسانند.

نکته مهم در این فرآیند،‌ حذف واسطه‌ها بوده است. کالا مستقیم از تولیدگر، با هزینه بسیار کمتر به خریدار رسیده است که این می‌تواند بزرگترین برگ برنده این صنعت و پلتفرم‌های موجود باشد. در بازه سال‌های ۹۲ تا ۹۶ بالغ بر ۳۱۳ هزار و ۵۰۰ مجوز ایجاد کسب‌وکارهای خانگی صادر شده‌است.

در سال‌های گذشته بسیاری از زنان خانه‌دار توانسته‌اند از طریق بستری که این پلتفرم‌ها برای آنان فراهم کرده، به فروش محصولات خوراکی همچون غذا و شیرینی و یا ارائه خدمات مربوط به آرایش و زیبائی بپردازند. ایین افراد توانسته‌اند با درآمد حاصل از این فعالیت‌ها به اقتصاد خانواده کمک کرده و موجب افزایش سطح رفاه اقتصادی شوند.

در مجموع می‌توان از جایگاه صنعت دست‌دوم که اکنون در اقتصاد کشور مهجور مانده است، دفاع کرد. اگرچه حاشیه‌هایی نظیر سرقت، کلاهبرداری‌های گاه و بیگاه و مواردی از این دست گریبانگیر پلتفرم‌‌های مشهور این صنعت در کشور است، اما نگاهی به تأثیرات اقتصادی بزرگی که در حال حاضر در اقتصاد کشور دارند و می‌توانند بسیار گسترده‌تر نیز داشته باشند نیاز حمایت، فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی مردم را در این زمینه بیش از پیش نشان می‌دهد.