قتل در کنسولگری

 

فرارو- همچنان ماجرای ربوده شدن روزنامه‌نگار معروف عربستانی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و برخی منابع ترکیه‌ای بر این باورند که او در داخل کنسولگری به قتل رسیده است. البته هنوز مرگ وی ثابت نشده است، اما آنچه که مشخص است، چندین روز است که از جمال خاشقجی خبری نیست و این بعد از حضور او در کنسولگری عربستان در استانبول رخ داده است و قطعا تبعاتی برای عربستان سعودی خواهد داشت.

 

بنا بر گفته رسانه‌های ترکیه و برخی مقامات این کشور از روز دوم اکتبر بعد از اینکه جمال احمد خاشقجی برای تکمیل اسناد ازدواجش وارد کنسولگری عربستان سعودی در ترکیه شده است، هیچ‌کس از او خبری دریافت نکرده است و این آغاز یک ماجرای مبهم و بحث‌برانگیز شده است. زیرا از یک سو مقامات عربستانی تاکید دارند که وی بعد از انجام کار‌های خود از کنسولگری خارج شده است، اما همسر وی تاکید دارد که این اتفاق رخ نداده است.

البته عدم باور به ادعای سعودی‌ها دلایل منطقی و خاص خود را دارد. زیرا شواهد و قرائن حاکی از آن است که وی بعد از روی کار آمدن محمد بن سلمان با مشکلات بسیاری مواجه شده است و به همان اندازه که در دوران پادشاهی عبدالله بن العزیز شرایط خوبی در عربستان داشته بعد از روی کار آمدن محمد بن سلمان شرایط برای او تغییر کرده است. او که زمانی به عنوان مشاوره رسانه‌ای ترکی الفیصل فعالیت می‌کرد، همواره به دلایل مختلف مورد انتقاد و مخالفت روحانیون سلفی عربستان قرار داشته است.

به عنوان مثال آن‌ها زمانی که خاشقجی سردبیر الوطن شده بود به دلیل انتشار مقالات و کاریکاتور‌هایی در مخالفت با اسلام‌گرایی افراطی مورد حمله روحانیون سلفی قرار گرفت و آن‌ها تاکید داشتند که او نباید بیش از این در سمت خود باقی بماند، اما خاشقجی تاکید داشت که آموزش مذهبی در عربستان سعودی باید ریشه‌کن شود. البته تنش میان روحانیون سلفی و خاشقجی به اینجا خلاصه نمی‌شود و بعد از اینکه او در نیویورک تایمز مقاله‌ای با محوریت همین مسائل منتشر کرد هفت روحانی شخصا از وی شکایت کردند که نهایتا به اخراج وی از نشریه الوطن منجر شد.

بنابر گزارش مجله آلمانی اشپیگل، او یکی از روشنفکرانی بود که بیشترین انتقاد خود را به حکومت سلطنتی ابراز کرده بود. او حتی بعد از آغاز انقلابات در کشور‌های اسلامی با وجود اینکه در ریاض به سر می‌برد به صراحت اعلام کرد که دوران حکومت سلطنتی در عربستان نیز به پایان رسیده است و باید یک حکومت دموکراتیک بر سر کار بیاید و همین اظهارات وی منجر به دستگیری و زندانی شدن وی شد.

اما همانطور که در ابتدا اشاره شد فعالیت خاشقجی بعد از روی کار آمدن بن سلمان بسیار محدود شد. خاشقجی در این دوران به تدریج از حکومت عربستان فاصله گرفت و انتقاد‌های تندی در خصوص انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا و سیاست او در خاورمیانه مطرح کرد؛ که موجب شد مقامات سعودی اعلام کنند این‌ها صرفا دیدگاه‌های شخصی وی بوده است و هیچ ارتباطی به حکومت حاکم بر عربستان ندارد.

در آن زمان، سعودی‌ها بسیار مراقب بودند که کسی از چهره‌های نزدیک به حکومت، از ترامپ انتقاد نکند. چرا که ترامپ به تازگی انتخاب شده بود و سیاست او در قبال خاورمیانه در حال شکل‌گیری بود. به همین دلیل، انتقادات خاشقجی با واکنش سریع دولت عربستان مواجه شد و دولت او را از نوشتن و حضور در رسانه‌ها ممنوع کرد. بعد از آن، وی به واشنگتن رفت و مقالات انتقادی بسیاری در خصوص سیاست‌های بن سلمان نوشت و منتشر کرد؛ بنابراین با توجه به رویکردی که بن سلمان نسبت به مخالفان خود داشته است که گاه از میان شاهزادگان بودند و گاه از میان روزنامه‌نگاران، حالا برای افکار عمومی جهانی سخت است که باور کنند مقامات عربستانی در مفقود شدن وی دست نداشته‌اند. ضمن اینکه چنین رفتاری در دوران بن سلمان هم بی‌سابقه نیست و او مدتی قبل بنا بر گفته بسیاری از منابع اقدام به گروگان گرفتن سعد حریری نخست‌وزیر لبنان کرده و آزادی وی را مشروط به استعفا از این سمت دانسته بود. از طرف دیگر خاشقجی مدتی بود که در لیست تحت تعقیب نهاد‌های عربستانی قرار داشت.

با همه این تفاسیر بنا بر اخبار منتشرشده هرچند هنوز مرگ وی قطعی نیست و صرفا برخی بر این باورند که او کشته شده است، دولت ترکیه سفیر عربستان را احضار کرده و توضیح خواسته است. علاوه بر این وزارت خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا به صورت جداگانه درباره ناپدیدشدن جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی در استانبول ابراز نگرانی کرده‌اند. اما هنوز مشخص نیست که آیا او زنده است یا خیر؟

 

چنین اقداماتی از بن سلمان بعید نیست
در همین خصوص عماد آبشناس تحلیلگر مسائل عربستان در گفتگو با فرارو اظهار کرد: «با توجه به عواقب دیپلماتیکی که این کار می‌تواند برای عربستان سعودی داشته باشد، این اقدام بسیار عجیب به نظر می‌رسد. به خصوص اینکه طبق گفته برخی منابع ترکیه این قتل در داخل کنسولگری رخ داده است. این مسئله مختص ترکیه هم نیست و اگر هر کشوری چنین اقدامی در خاک یک کشور دیگر انجام دهد باید با تبعات آن مواجه شود و این قبیل اقدامات روی روابط دیپلماتیک دو کشور تاثیر منفی بسیاری خواهد داشت. ضمن اینکه واکنش جهانی هم نسبت به چنین اقداماتی بسیار منفی است و معمولا جامعه جهانی نیز با کشور خاطی به روش‌های مختلف برخورد می‌کند.»

وی افزود: «درباره جزئیات این اتفاق چندین صحبت مطرح است. یکی این است که معتقدند خاشفجی بعد از حضور در کنسولگری بازداشت شده و بعد او را با ماشین منتقل کرده‌اند و در جای دیگر به قتل رسانده‌اند. یکی دیگر این است که معتقدند خاشقجی بعد از خروج از کنسولگری ربوده شده و به قتل رسیده است. اما سناریویی که مقامات ترکیه‌ای خیلی روی آن تاکید دارند همین قتل در داخل کنسولگری است. به هر حال، هر کدام از این اتفاقات هم افتاده باشد، برای عربستان یک جو بسیار منفی ایجاد کرده است و مقامات این کشور هم تا امروز نتوانسته‌اند افکار عمومی جهانی را قانع کنند که در این مسئله دخیل نیستند.»

او با اشاره به ماجرای گروگان گرفتن سعد حریری نخست‌وزیر لبنان در داخل خاک عربستان، اظهار کرد: «به طور کلی بعد از روی کار آمدن محمد بن سلمان رفتار‌های عجیب و غریب عربستان به مراتب بیشتر از دوره‌های قبل شده است و مسئله حریری از جمله این موارد است. شاید یکی از دلایل این مسئله هم حمایت‌های زیاد ایالات متحده آمریکا بعد از حضور ترامپ در کاخ سفید باشد. ضمن اینکه نباید فراموش کرد که بعد از روی کار آمدن بن سلمان آن‌ها تعدادی از شاهزادگان سعودی را هم گروگان گرفته و زندانی کرده بودند؛ بنابراین اصلا بعید نیست که خاشقجی توسط مقامات این کشور ربوده شده و به قتل رسیده باشد.»

این تحلیلگر مسائل جهان عرب در پاسخ به این سوال که چنین اتفاقی چه تبعاتی برای عربستان خواهد داشت، آن هم با توجه به نمونه‌های مشابهی که در دنیا کم نیستند و جدیدترین آن مسئله قتل جاسوس روسی در خاک بریتانیا بود و تبعات زیادی برای روسیه داشت، گفت: «قاعدتا این مسئله روی روابط عربستان با بسیاری از کشور‌ها که مدعی حمایت از حقوق بشر هستند، تاثیر خواهد داشت، اما با توجه به اینکه گویا تبدیل به یک روند معمول در جهان شده است که در چنین شرایطی از عربستان باج می‌گیرند، به نظر می‌رسد که الان هم همین اتفاق رخ دهد و با سوءاستفاده از این ماجرا به جای اینکه عربستان را محکوم کنند، از آن‌ها باجگیری کنند. به همین دلیل است که مثلا ایالات متحده امریکا تا این لحظه واکنشی که در خور ایالات متحده باشد نشان نداده است.»

آبشناس در خصوص اینکه واکنش دولت ترکیه به این اتفاق چگونه خواهد بود عنوان کرد: «به نظر من حداقل اتفاقی که ممکن است رخ دهد تقلیل سطح دیپلماتیک میان دو کشور است و ممکن است حتی به قطع کامل رابطه و اخراج دیپلمات‌های عربستانی از خاک ترکیه منجر شود. ضمن اینکه به نظر می‌رسد مقامات ارشد دولت ترکیه مثل آقای اردوغان اعلام کرده‌اند که شخصا می‌خواهند این مسئله را پیگیری کنند، اما با توجه به وضعیت اقتصادی که این روز‌ها ترکیه دچارش است، الان سعودی‌ها مشغول شرط‌بندی روی این مسئله هستند که بتوانند به نحوی ماجرا را فیصله دهند.»