اولین راه‌آهن ایران را رضاخان نساخت؟

تسنیم نوشت:

 

شایعه‌ای قدرتمند در فضای رسانه‌ای و حتی تاریخی ایران در دوره معاصر جریان دارد که ساخته شدن نخستین راه‌آهن ایران را به دوره رضاخان منتسب می‌کند.

بررسی دقیق‌تر تاریخچه خط‌آهن در ایران نشان می‌دهد که از حدود یک قرن قبل از ظهور پدیده رضاخان در تاریخ، ایران صاحب خط آهن بوده است و نسبت دادن ساخت نخستین خط آهن به رضاخان پهلوی برای افسانه‌سازی از وی انجام شده و صرفا هیاهویی ژورنالیستی است.

در سال ۱۲۲۷ هجری شمسی نخستین راه آهن ایران بین بندر انزلی و پیربازار ساخته شد که ۱۲ کیلومتر آن تا اواسط دوره پهلوی فعال بود و به وسیله این رژیم جمع آوری شد! لوکوموتیو آن که در داخل محوطه سازمان بنادر انزلی موجود است زمان ساخت ۱۸۴۸ را بر خود دارد.

خط آهن بعدی بین محمودآباد و آمل در سال ۱۲۶۵ هجری شمسی ایجاد شد. این راه آهن را یک شرکت بلژیکی ساخت. قرار بود که این طرح تا تهران ادامه یابد که به دلیل اختلاف دولت ایران و پیمانکار ادامه متوقف شد.

در سال ۱۲۶۷ هجری خورشیدی خط آهن دیگری که هنوز بقایای آن وجود دارد بین تهران و شهرری ایجاد شد که حدود ۹ کیلومتر طول داشت. امتیاز آن را یک فرانسوی به نام موسیو بوانال از دولت ایران گرفت و برای ساخت آن ۲ میلیون فرانک فرانسه هزینه شد.

در سال ۱۲۹۱ شمسی امتیاز احداث راه‌آهن جلفا-تبریز-صوفیان-شرفخانه با روس‌ها امضا شد. این قرارداد دوره‌ای ۷۵ ساله داشت و کل هزینه ساخت آن با روسیه بود. طول این خط آهن ۱۴۶ کیلومتر بود که ساخت آن در سال ۱۲۹۵ به پایان رسید. خط آهن صوفیان-شرفخانه هم به طول ۵۳ کیلومتر در همان سال افتتاح شد.

در جنوب کشور نیز ساخت راه آهن از مدت‌ها پیش از ظهور پدیده‌ای به نام رضاخان آغاز شده بود. خط آهن بوشهر به برازجان به طول ۶۰ کیلومتر توسط انگلیسی‌ها احداث شد که در راستای حفاظت از حوزه نفوذ آن‌ها ایجاد شده بود.

خط آهن میرجاوه به زاهدان هم به طول ۹۲ کیلومتر و با هدف اتصال ایران به مستعمرات انگلستان ساخته و در سال ۱۲۹۹ افتتاح شد.

با وجود این شواهد روشن، شبکه من و تو ۴ سال پیش در مستندی به طور علنی اعلام کرد که این رضاخان بوده که نخستین راه آهن کشور را ایجاد کرده است.

چنان که روشن است و نیازی به توضیح ندارد، از حدود یک قرن قبل از رضاخان در ایران راه آهن وجود داشته است، اما تاریخ نگاری سطحی و مبتنی بر هیاهو این گونه القا کرده است که وی نخستین راه آهن ایران را ایجاد کرد.

در واقع رضاخان نخستین راه آهن ایران را نساخته بلکه نخستین راه آهن «بی مصرف» ایران را ساخته که تنها برای نقل و انتقال نیرو‌های انگلیسی به داخل کشور در اشغال ایران در جنگ جهانی دوم کاربرد داشت. ارتش رضاخان پس از ۳ روز تسلیم شد.