آیا مسئله "کردها" بحران آینده خاورمیانه است؟

فرارو- همزمان با تحولات عراق  و خروج نیروهای اقلیم کردستان از استان تحت مناقشه کرکوک، کردهای سوریه نیز توانستند با حمایت آمریکا رقه را از نیروهای داعش پس بگیرند. اکنون در عراق کردها در وضعیت بسیار پیچیده و حساسی هستند که در آن هم با دولت مرکزی به شدت اختلاف دارند، هم روابط شان با همسایگان تیره و تار است و از سوی دیگر اختلافات داخلی شدیدی دارند. در سوریه نیز کردها به موفقیت تازه ای دست یافته اند که این می تواند برای ترکیه خوشایند نباشد.

 

به گزارش فرارو، پس از شکست داعش در عراق و سوریه در ماه های اخیر تحولاتی در خاورمیانه رخ داده است که نگرانی های تازه ای را ایجاد کرده است.  اقلیم کردستان عراق با اصرار مسعود بارزانی همه پرسی استقلال برگزار کرد. در این همه پرسی به گفته اقلیم بیش از 90درصد ساکنان اقلیم با جدایی کامل از عراق و اعلام استقلال موافقت کردند. اقلیم کردستان این همه پرسی را در مناطق تحت مناقشه به خصوص استان کرکوک نیز برگزار کرد که در ادامه با واکنش تند دولت مرکزی روبه رو شد.

 

به هر ترتیب دولت مرکزی عراق با همکاری ایران و ترکیه فشار سنگینی را بر اقلیم وارد کرد تا از موضع خود عقب نشینی کند و نتیجه همه پرسی را لغو نماید. اما حاکمان اقلیم بر موضع خود پافشاری کردند آنها حتی تهدید کردند که اگر دولت مرکزی بخواهد اداره کرکوک را هم به دست بگیرد دست به سلاح می برند.

 

اما فشارها به اقلیم باعث شد شکاف قدیمی در میان حاکمان این منطقه سرباز کند. شکاف دو حزب اصلی اتحادیه میهنی و حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی. از سوی دیگر احزاب دیگری همچون تغییر نیز از مخالفان حزب دموکرات و بارزانی هستند که به این شکاف عمق بیشتری بخشیدند.

 

اصرار مسعود بارزانی بر حفظ حاکمیت کرکوک و میادین نفتی آن باعث شد که دولت مرکزی با همکاری نیروهای شیعه (حشد شعبی) دست به اقدام نظامی برای در دست گرفتن کنترل کرکوک بزند. اقدامی که با همکاری برخی نیروهای پیشمرگه همراه بود و باعث شد کرکوک در کمتر از یک روز به کنترل دولت مرکزی عراق درآید.

 

حالا حیدر عبادی نخست وزیر عراق می گوید: "همه‌پرسی تمام شده و به تاریخ پیوسته است." وی خواستار مذاکره با دولت اقلیم خودگردان کردستان شد و گفت که اختلافات دو طرف باید از طریق گفتگو حل و فصل شود.

 

در مقابل، مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، گفته است که "همه‌پرسی عبث نبوده است." بارزانی مشخصا از گفتگو با دولت مرکزی سخن نگفت اما افزود که کردها همواره با جنگ مخالف بوده و برای صلح تلاش کرده‌اند.

 

حالا توپ در زمین کردهاست. از یک سو اختلافات داخلی آنها بالا گرفته است و هرکدام از گروه ها دیگری را به پشت کردن به آرمان‌های مردم و سازشکاری متهم کرده است و از سوی دیگر باید تصمیم مهمی بگیرند که آیا می خواهند فرآیند اعلام استقلال را ادامه دهند و یا اینکه می خواهند آن را متوقف نمایند. هر کدام از این تصمیم ها شرایط را تغییر می دهد.

 

در همین حال زمزمه هایی مبنی بر احتمال تجزیه اقلیم کردستان نیز مطرح شده است. حتی گفته می شود توافقاتی در این زمینه شده است.

 

در خبر دیگری که مربوط کردهاست، یگان های مدافع خلق سوریه با کمک آمریکا توانستند داعش را از رقه بیرون برانند. اکنون رقه که پیش از این پایتخت داعش در سوریه بود به دست کردها افتاده است. حالا آنها به عنوان یک نیروی پیروز در جنگ با داعش توانایی بیشتری کسب کردند و قدرت نظامی بیشتری هم دارند.

 

ترکیه به خاطر روابط کردها سوریه با "پ ک ک" از قدرت گرفتن آنها در مرز خود نگران است. از طرف دیگر قدرت گرفتن کردها در سوریه می تواند آنها را به رقابت با دولت مرکزی متزلزل سوریه ترغیب کند.

حال با این مقدمات پرسش این است که بعد از داعش بحران اصلی خاورمیانه مسئله "کردها" خواهد بود؟

دکتر عبدالرضا فرجی راد سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان، کارشناس مسائل بین الملل ومدیر گروه جغرافیا و استاد ژئوپلیتیک واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی به فرارو گفت: «نمی توان مسائل کردها در منطقه را در کشورهای مختلف به هم ارتباط دهیم. هر کدام از گروه های کردی در کشورهای مختلف سیاست ها و استراتژی های مختلف و بعضا متفاوتی را پیگیری می کنند.»

 

او با اشاره به وضعیت کردها ترکیه گفت: «کردهای ترکیه خواسته هایی دارند و تاکنون در مسیر مبارزاتی خود به  خیلی از خواسته ها هم رسیدند. آقای اوجالان به عنوان رهبر "پ  ک ک" اعلام کرده بود که آماده صلح است، بعد از اعلام اوجالان بخش عمده ای از این گروه وارد مذاکره شد و امتیازات بزرگی گرفتند. اما مسائل سوریه و موضوع کوبانی به اختلافات دولت ترکیه و کردها دامن زد. نتیجه آن شد که دولت ترکیه حزب خلق را تحت فشار قرار داد، پس از آن هم کودتا شد که بعد از کودتا مجموعه ای از گروه ها که یکی از آنها کردها هستند تحت فشار قرار دارند.»

 

این تحلیلگر معتقد است "در واقع با وجود موفقیت های به دست آمده برای کردهای ترکیه اما شاهد یک پس رفت در دو سال اخیر در این زمینه هستیم. این پسرفت تا ابد ادامه نخواهد داشت. اگر دولت ترکیه حاضر نیست با کردها وارد مذاکره شود به این دلیل است که نگران کردهای سوریه است، که منطقه وسیعی در مرز ترکیه به جز منطقه شمال ادلب را در اختیار دارند و مشخص نیست برنامه آنها چیست. همین مسئله باعث شده است که دولت ترکیه به شدت نسبت به تحرکات شمال سوریه با همکاری آمریکا مشکوک شود. من پیش بینی می کنم اگر مسئله کردهای سوریه  و موقعیت آنها در مرز ترکیه حل و فصل شود این کشور دوباره با کردهای خود وارد مذاکره می شود. اکثریت کردهای ترکیه هم نشان نداده اند که به دنبال استقلال هستند آنها بیشتر به دنیال ادغام در جامعه ترکیه است و حقوق سیاسی می خواهند. آنها اکنون فعالیت اقتصادی گسترده در ترکیه دارند.»

 

 

فرجی راد در ادامه به مسئله اقلیم کردستان اشاره کرد و افزود: «کردهای عراق می توانستند با توجه به وضعیت و ضعف دولت مرکزی عراق عقلانیت به خرج داده و عملکرد بهتری از خود نشان می دادند. آقای بارزانی به عنوان رهبر مجموعه اقلیم اشتباهاتی بزرگ مرتکب شد.»

 

او اشتباهات بارزانی را بر شمرد و گفت: «اولین اشتباه بارزانی این بود که گروه های مختلف سیاسی در کردستان را به زور وارد صحنه رفراندوم کرد. هر کدام از این گروه ها در مناطق مختلف این منطقه قدرت دارند. بارزانی در روزهای نزدیک به رفراندوم این گروه ها را تحت فشار قرار داد تا در شب منتهی به رفراندوم با برگزاری آن موافقت کنند تا متهم به خیانت نشوند.»

 

فرجی راد ادامه دارد: «این درحالی است که این احزاب از یک طرف با همسایگان روابط خوبی دارند و نمی خواهند این روابط خدشه دار شود، از طرف دیگر برخی از این احزاب در دولت مرکزی نفوذ دارند حتی رییس جمهور عراق کرد است و نمی خواهند نفوذ خود را از دست دهند و همچنین از نحوه رهبری حزب توسط بارزانی نارضی هستند، نباید فراموش کرد که بارزانی سه سال است به شکل غیرقانونی قدرت را در اختیار دارد. او غیر قانونی پارلمان اقلیم را منحل کرد.»

 

این تحلیلگر مسائل بین الملل دومین اشتباه مهلک بارزانی را اینگونه تشریح کرد: «دل دادن به اسرائیل، اشتباه بچه گانه بارزانی و همکارانش بود. مثلا آقای نیچروان نخست وزیر اقلیم مصاحبه می کند که صدبار از اسرائیل تشکر می کنیم. تمام دنیا می گویدهمه پرسی به صلاح نیست، حتی اروپا و آمریکا نیز به این موضوع اشاره می کنند، اما آقای بارزانی همراه با اسرائیل بر همه پرسی استقلال اصرار می کنند. حتی پرچم اسرائیل را در کنار پرچم کردستان در راهپیمایی ها قرار می دهند.»

 

او افزود: «همراهی اقلیم با اسرائیل در شرایطی رقم می خورد که همسایگان اقلیم، عبارتند از سوریه، که در جنگ با اسرائیل قرار دارد.  ترکیه، که با اسرائیل روابط گرمی ندارد و اسرائیل از دولت اردوغان ناراضی است. اردوغان با رهبران حماس همکاری دارد. بغداد، که رابطه خوبی با اسرائیل ندارد و از طرف دیگر ایران است که دشمن اسرائیل است. اقلیم کردستان که سرزمین کوچک و بسته ای است و در میان این 4 کشور قرار دارد، از اسرائیل تشکر می کند. معلوم است همسایگان همه کار می کنند که این منطقه با این سیاست ها مستقل نشود.»

 

فرجی راد درباره سومین اشتباه بارزانی گفت: «آقای بارزانی دو کار غیرقانونی انجام داد. اول اینکه از حمله داعش استفاده کرد و با این بهانه کرکوک را در اختیار گرفت بخش هایی از نینوا را گرفت. این سوءاستفاده بود چرا که این مناطق جزو کردستان نیستند و حتی سعی کرد آن مناطق را کردی کند. دوم اینکه خلاف قانون اساسی عراق که خودشان امضا کرده بودند همه پرسی برگزار کرد.»

به اعتقاد این تحلیلگر بین الملل "اگر الان وضعیت اقلیم را بررسی کنیم باید بگوییم نسبت به چند ماه قبل شاهد عقب گرد هستیم. بارزانی می توانست به یکباره وارد رفراندوم استقلال نشود. می توانست  با همسایگانی که با بغداد رابطه خوب دارند وارد مذاکره می شود و در مرحله اول بحث کنفدراسیون را مطرح کند. بارزانی می گوید بغداد حقوق ما را قطع کرده است بله این درست است اما دلیلش این بود که اقلیم 35 درصد نفت عراق را صادر می کرد و پولش را به بغداد نمی داد. اما در تبلیغات این بخش دوم را نمی گفتند. نیمه خالی را می گفتند و نیمه پر را نمی گفتند."

 

این تحلیگر مسائل بین الملل معتقد است "اکنون بحران کردستان کنترل شده است و خوشبختانه با بردباری همه طرفین و با دیپلماسی فعال ایران در چند روز گذشته درگیری اتفاق نیافتاد و هیچ خونی ریخته نشد."

 

فرجی راد در ادامه به مسئله کردها در سوریه پرداخت و گفت: «خوشبختانه نیروهای کرد سوریه اعلام کرده اند به دنبال جدایی نیستند. اما واقعیت این است که نیروهای خارجی در آنجا دخالت می کنند، مخصوصا اسرائیل و آمریکا. اسرائیل می خواهد سوریه کوچک تر شود.  لذا باید کردهای سوریه از اتفاق اقلیم عراق درس بگیرند. آمریکا کوتاه مدت در منطقه است. اسرائیل هم دوست اینها نیست. ترک ها اگر مجبور شوند با کردهای سوریه وارد جنگ می شوند. ترکیه اجازه نمی دهد کردهای سوریه به سمت استقلال بروند. کردهای سوریه بعد از شروع درگیری ها در سوریه امتیازات بزرگی از دولت مرکزی گرفتند. شناسنامه گرفتند، خود مختاری دارند، پلیس را خودشان اداره می کنند، آموزش به زبان کردی دارند حالا به نفعشان است با دولت سوریه کنار بیایند.»

این دیپلمات سابق عنوان کرد که اگر گروه های مسلح معارض سوریه همچون ارتش آزاد و جبهه نصرت سلاح را کنار بگذارند، دولت مرکزی راحت تر می تواند با کردها به توافقاتی برسد و امتیازاتی به این گروه دهد.

او افزود: «در مجموع اگر بخواهیم نتیجه بگیریم  این است که اتفاقات اقلیم درس بزرگی برای کردها است. امنیت و ثبات منطقه اولویت اول است و باید به این موضوع توجه کنند. اما این به معنای آن نیست که حق خود را پیگیری نکند. یک کرد عراقی باید همان امتیازی داشته باشد که یک شیعه عراقی در بغداد دارد، در کنارش باید خودمختاری طبق قانون اساسی هم حفظ شود.»

این تحلیلگر مسائل بین الملل ادامه داد: «در ترکیه، کردها منافعی دارند که باید برآورده شود و در عین حال به وضعیت کردهای سوریه ارتباط مستقیم پیدا می کند. تا زمانی که مسئله کرد سوریه حل نشود مسئله کرد ترکیه هم حذف نمی شود. بعد از اینکه کردهای سوریه موقعیت تازه ای پیدا کردند و آمریکا از آنها حمایت کرد، "پ ک ک" هم جغرافیایش وسیع شد. پ ک ک در ترکیه و بخشی از عراق در کوهستان بود، اما الان به دشت هم رسیده است و می تواند جولان دهد، سلاح بگیرد و ... کردهای سوریه ارتباط بسیار نزدیکی با پ ک ک دارد و در کنار آن با کردهای عراق اختلاف نظر هایی دارند.»

او با تاکید بر اینکه باید عراقی ها راهی را بروند که در روزهای گذشته رفته اند، افزود: «این راه راه درستی است. من فکر می کنم بر عکس اینکه مسئله را داغ می کنند اکنون ماجرا شکل خوبی پیدا کرده است. هیچ کس بازنده نشده است همه برنده بودند. کردها برنده بودند چون خونریزی و تخریبی در کار نبود. باید با دولت عراق وارد مذاکره شوند و مرزهای خود را باز کنند و به سمت توسعه حرکت کنند.»

فرجی راد گفت: «احتمال این که مسئله کردی در خاورمیانه تبدیل به بحران شود، بسیار اندک است. اتفاقات اقلیم مسائل درس بزرگی بود، هر چند ممکن است که اختلافاتی در درون کردها ایجاد شود اما به نطر می رسد آقای بارزانی باید با احترام کنار برود و اجازه دهد احزاب کردی خودشان را بازسازی کنند. پارلمان بازگشایی شود و به صورت دموکراتیک احزاب کردی کار خود را انجام دهند و اختلافات درون کردی شدت نگیرد. من تصور می کنم رهبری کردی کار عاقلانه ای انجام داد و عقب نشینی کرد و اجازه خونریزی را نداد.»

 

این دیپلمات سابق  درباره احتمال تحریکات اسرائیل، گفت: «اسرائیل برای همه کشورهای منطقه نقشه دارد، اما کشورهای مسلمان منطقه اجازه نمی دهند این رژیم اقدامات تخریبی وسیعی داشته باشد.»