خاورمیانه در سال‌های اخیر کانون تحولات پرشمار و طولانی‌مدتی بوده است که به شکستن برخی اتحادهای قدیمی و شکل‌گیری ائتلاف‌های جدید و بعضا زودگذر نیز انجامیده است. بااین‌حال و با وجود تفاوت در دیدگاه و منافع هیچ‌گاه در ائتلاف کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس شاهد اختلاف و گسستی جدی نبوده‌ایم؛ امری که به‌نظر با تصمیم اخیر شش کشور عربی برای قطع روابط دیپلماتیک با قطر حالا رنگ واقعیت گرفته است.
به گزارش شرق، روز گذشته شش کشور عربی و در رأس آنها عربستان و مصر از تصمیم خود برای قطع روابط دیپلماتیک با قطر خبر دادند به این اتهام که قطر با حمایت از داعش، القاعده و اخوان‌المسلمین در تلاش برای بی‌ثبات‌کردن منطقه است؛ اتهامی که قطر آن را قویا تکذیب کرده است. در همین باره خبرگزاری دولتی عربستان سعودی در اقدامی بی‌سابقه از بسته‌شدن مرزهای زمینی، هوایی و دریایی این شش کشور با قطر خبر داده است.
علاوه بر عربستان و مصر، امارات متحده عربی، بحرین، یمن و لیبی چهار کشور دیگر هستند که خواهان قطع روابط دیپلماتیک با قطر شده‌اند. به‌نظر این اختلاف‌ها می‌تواند سرآغاز یکی از جدی‌ترین مناقشات میان دول عربی منطقه در سال‌های اخیر باشد که تبعات متعددی را برای منطقه و جهان در پی خواهد داشت. در تأیید این مدعی همین کافی است که روز گذشته قیمت جهانی نفت افزایش یافت.
قطر، کوچک اما تأثیرگذار
قطر برای اولین‌بار در دوران شیخ‌حمد آل‌ثانی که از سال ١٩٩٥ تا ٢٠١٣ میلادی امیر قطر بود، توانست با اتکا به منابع غنی نفتی و متعاقبا اقداماتی مانند تأسیس شبکه الجزیره، خود را از قامت یک شبه‌جزیره کوچک در خلیج‌فارس به یک بازیگر تأثیرگذار در منطقه خاورمیانه بدل كند. قطر از یک‌سو خواهان روابطی حسنه با غرب و به‌ويژه ایالات متحده و بریتانیاست به‌طوری‌که پایگاه هوایی العدید از مدت‌ها پیش پذیرای نیروهای هوایی این دو کشور است. درحال‌حاضر حدود ١٠هزار نظامی آمریکایی در این پایگاه مستقر هستند و نظارت بر تمامی عملیات نظامی آمریکا در افغانستان و خاورمیانه از این پایگاه صورت می‌پذیرد.
قطر از دیگر سو و برای حفظ موازنه در عرصه بین‌المللی کوشیده روابط خود را با ایران، حماس و همچنین با اخوان‌المسلمین به‌عنوان یکی از ریشه‌دارترین گروهای سیاسی اسلام‌گرا، گرم نگه دارد. چنین رویکردی در قبال منطقه که توأمان بتواند بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای را مدنظر قرار دهد، به‌نظر جایگاهی ویژه به قطر بخشیده است.
قطر-عربستان: از دوستی تا تقابل
طبق گفته امانوئل والرشتاین، جامعه‌شناس آمریکایی، عربستان و قطر باوجود نزدیکی ایدئولوژیک، در سال‌های اخیر بر سر تأثیرگذاری بیشتر در منطقه رقابتی تنگاتنگ داشته‌اند. حمایت قطر از اخوان‌المسلمین در مصر باعث شد که این رقابت منطقه‌ای میان قطر و عربستان در سال ٢٠١٤ میلادی رنگ‌وبویی جدی‌تر به خود بگیرد؛ به صورتی که در اقدامی مشترک شبیه آنچه روز گذشته شاهد آن بودیم، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در اعتراض به مفاد پیمان عدم مداخله در امور داخلی کشورها، سفرای خود را از قطر فراخواندند. پیش از آن نیز در سال ١٩٩٢، مرگ دو سرباز قطری در حمله نیروهای سعودی به یک پست مرزی قطری، باعث افزایش تنش‌ها میان این دو کشور شده بود.
بنا بر نظر بسیاری از تحلیلگران اقتصادی، این تنش‌های سیاسی درواقع نشانه‌ای از تشدید رقابت اقتصادی میان دو تولیدکننده بزرگ نفت و گاز است. علاوه بر این، قطر برخلاف عربستان سعودی و امارات متحده عربی از زیرسؤال‌بردن سیاست‌های خارجی ایران اجتناب ورزیده که به یک نقطه اختلاف دیگر میان این کشور و همسایگان عربش بدل شده است.
قطر در سال‌های اخیر همواره به خاطر حمایت از گروه‌های اسلام‌گرا مورد انتقاد همسایگان عرب خود بوده است. در این میان، عربستان سعودی و امارات همیشه بیشترین خطر را از جانب اخوان‌المسلمین احساس کرده‌اند زیرا این گروه سیاسی اسلام‌گرای سنی همواره انتقادات تندی نسبت به حاکمیت وراثتی در این دو کشور وارد آورده‌اند. به عبارت دیگر، تلاش قطر برای تأثیرگذاری بیشتر در منطقه که با مداخله‌گری در جنگ داخلی لیبی و به‌رسمیت‌شناختن شورای انتقالی ملی شروع شد، در ادامه با حمایت مالی و سیاسی از اخوان‌المسلمین در مصر و همچنین از عناصر افراطی در سوریه ادامه یافت و زمینه تقابل‌های جدی‌تر با دیگر کشورهای عربی را فراهم كرد.
خاستگاه‌های یک شکاف
هرچند قطع روابط دیپلماتیک و بستن خطوط هوایی، اقدامی نابهنگام و شوک‌برانگیز بود اما از مدتی قبل نشانه‌های افزایش تنش میان قطر و کشورهای عربی قابل رؤیت بود. حدود دو هفته قبل بود که چهار کشور عربی سایت‌های خبری قطر ازجمله الجزیره را به‌دليل انتشار سخنان امیر قطر که به انتقاد از عربستان سعودی پرداخته بود، مسدود کردند. امیر قطر در ادامه با انکار چنین اظهاراتی، این مسئله را یک خراب‌کاری سایبری شرم‌آور خواند؛ استدلالی که مورد قبول حاکمان سعودی قرار نگرفت.
از دیگر سو، نباید نقش سفر ترامپ به عربستان را در اتخاذ این موضع تند از سوی کشورهای عربی علیه قطر نادیده گرفت. عربستان سعودی و امارات متحده عربی به‌نظر با سفر ترامپ این اطمینان خاطر را پیدا کردند كه در تقابل با ایران حمایت تمام‌قد ایالات متحده را پشت‌سر خود دارند. آنها احساس کردند که به پشت‌گرمی رقص شمشیر با ترامپ و قراردادهای چند‌صد میلیارد‌دلاری می‌توانند حساب خود را با سیاست‌های قطر در منطقه صاف کنند.
از دیگر سو، مصر نیز که از مدت‌ها پیش بر سر مسئله حمایت قطر از اخوان‌المسلمین روابطش با این کشور رو به سردی گذاشته، به‌نظر فرصت را برای تشکیل یک ائتلاف ضدقطری مناسب دیده است. حمایت قطر از اخوان‌المسلمین مصر تا آنجا پیش رفت که این کشور سقوط دولت مرسی و به‌قدرت‌رسیدن نظامیان را عملا یک کودتای غیرقانونی توصیف کرد. شاید به همین دليل باشد که در بیانیه وزارت خارجه مصر، قطر به اتخاذ رویکردی خصمانه علیه مصر متهم شده است. بحرین نیز به نوبه خود قطر را به حمایت از فعالیت‌های تروریستی مسلحانه و گسترش هرج‌ومرج در این کشور متهم کرده است.
آمریکا و یک تصمیم مهم
در این میان، از اولین واکنش مقامات آمریکایی به این اتفاق مشخص است که ایالات متحده در نزاع میان متحدان منطقه‌ای خود نمی‌خواهد به حمایت از کشور خاصی بپردازد و در همین راستا آنها را به حل‌وفصل مناقشات به صورت مسالمت‌آمیز دعوت کرده است. رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه ایالات متحده، نیز که در استرالیا به سر می‌برد، با کم‌اهمیت جلوه‌دادن این مناقشه دیپلماتیک، اظهار كرد این مسئله تأثیری بر ائتلاف ضدتروریسم نخواهد داشت. این اظهارات در حالی بیان می‌شود که سفر دونالد ترامپ، خواسته یا ناخواسته، حکم چراغ سبزی را برای کشورهای عربی به‌ويژه عربستان برای اتخاذ این موضع تند علیه قطر داشته است.
حال باید دید آیا ایالات متحده تاوان بی‌تجربگی تیم سیاست خارجی خود را با فاصله‌گرفتن از قطر خواهد داد یا برای جبران مافات وارد عمل می‌شود.
همه راه‌ها به ايران ختم مي‌شود
صبح دوشنبه اولین روز کاری در رمضان/ ژوئن گرم خلیج فارس با زلزله‌ای دیپلماتیک آغاز شد.
چهار کشور عربی؛ یعنی عربستان‌سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی روابط دیپلماتیکشان با قطر را قطع کردند. دولت مستعفی یمن، عبد‌ربه منصورهادی و دولت موقت لیبی نیز به جمع این قطع‌رابطه پیوستند. عصر دیروز مجمع‌الجزایر مالدیو نیز به‌عنوان اولین کشور غیرعرب به این جمع پیوست.
کشور کوچک اما ثروتمند قطر اکنون به شعب ابیطالب بدل شده و در محاصره قرار گرفته است. اکنون تمام راه‌های آبی و پروازی از سوی کشورهای عربی برای قطر بسته شده و تنها راه تنفس دوحه از مسیر ایران است. تمام کشورهای قطع‌رابطه‌کننده، حریم هوایی خود را برای پروازهای قطری ممنوع اعلام کرده و همچنین به شهروندان این کشورها فرصتی محدود برای ترک خاک کشورشان داده‌اند.
چهار کشور عربی به دلیل آنچه «حمایت از گروه‌های تروریستی» و اقداماتی که منجر به «بی‌ثباتی در منطقه» می‌شود، میخوانند، این اقدام را ترتیب داده‌اند. ناگفته پیداست که این اقدام از سوی عربستان طراحی و رهبری شده است؛ مشابه اقدامی که ریاض یک‌سال‌ونیم گذشته بعد از ماجرای حمله به سفارت عربستان در تهران ترتیب داد. به دنبال آن حادثه، عربستان گروهی از کشورهای عربی و آفریقایی را برای قطع رابطه با ایران ترغیب کرد و بخشی از آنها دست به قطع رابطه و برخی به کاهش رابطه اقدام کردند.
تطمیع مالی از یک‌سو و در دیگرسو ایفای نقش پدرخواندگی و برخی ترفندهای دیگر به عربستان امروز این امکان را داده تا در بین همسایگان عرب چنین صحنه‌آرایی‌هایی کند. اما این یک اختلاف تنها با ریشه عربی نیست؛ یک پای اصلی ماجرا به موضوع ایران برمی‌گردد. حدود دو هفته پیش بود که گزارش‌هایی منتشر شد مبنی‌بر اینکه شیخ تمیم، امیر قطر، از معامله تسلیحاتی میان عربستان و آمریکا و موضع‌گیری تند علیه ایران انتقاد کرده بود. وزیر خارجه این کشور هم سفیران کشورش را از عربستان و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس فراخواند، اما ساعاتی بعد از انتشار این اظهارنظر، این خبر از خبرگزاری دولتی قطر برداشته و بعد گفته شد که کار هکرها بوده و این اظهارنظر تکذیب شد، اما این تکذیب و تلاش امیر قطر برای لاپوشانی این اقدام نتوانست از افروخته‌شدن آتش پیشگیری کند. عربستان استارت قطع رابطه را زد.
در اطلاعیه‌های دولت‌های عربستان‌سعودی و بحرین از ایران هم نام برده شده و قطر متهم شده که به گروه‌های مورد حمایت ایران برای «اقدامات تروریستی» در بحرین و همچنین قطیف و دمام (مناطق شیعه‌نشین عربستان‌سعودی) کمک می‌کند و اعضای آنها را در خاک خود پناه می‌دهد. قطر متهم به حمایت هم‌زمان از اخوان‌المسلمین، داعش، القاعده، حزب‌الله و حوثی‌ها شده است.
جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در واکنشی به این اقدام در توییتی نوشته: «همسایگان ثابت‌اند و نمی‌توان جغرافیا را تغییر داد. فشار راه‌حل نیست. گفت‌وگو ضروری است، به‌خصوص در ماه مبارک رمضان». وزیر خارجه عصر دیروز در تماس‌های تلفنی با همتایانش در ترکیه، عمان، عراق، مالزي، الجزاير، لبنان، تونس و اندونزی رایزنی و در مورد مسائل منطقه و مسائل دوجانبه مذاکره کردند. وزارت خارجه ایران نیز در واکنش به این اقدام موضعی خونسردانه اتخاذ کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه راه‌حل اختلافات میان کشورهای منطقه و از جمله اختلاف فعلی میان سه دولت همسایه قطر با این کشور را تنها از طریق روش‌های سیاسی و مسالمت‌آمیز و گفت‌وگوهای شفاف و صریح میان طرفین دانست.
رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا، نیز که در سیدنی به‌سر می‌برد، از کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس خواست اختلافات را حل‌وفصل و اتحاد خود را همچنان حفظ کنند. انصارالله یمن نیز قطع رابطه کشورهای عربی با قطر را محکوم کرده است. یعلون، وزیر جنگ رژیم اسرائیل، در اولین واکنش به این اتفاق گفته: «عرب‌هایی که در زمان جنگ شش‌روزه ائتلافی علیه ما تشکیل داده بودند و قصد نابودی ما را داشتند، اکنون خودشان را با ما در یک کشتی می‌بینند. اکنون با این کشورهای عربی سنی به‌جز قطر در یک کشتی حرکت می‌کنیم و همه اینها نتیجه آن است که ما ایران را دشمن شماره یک خود می‌دانیم».
به دنبال محاصره زمینی و هوایی قطر، روز گذشته برخی پروازهای این کشور از آسمان ایران گذشت. همچنین اتحادیه صادرکنندگان محصولات کشاورزی ایران نیز اعلام کرد که می‌تواند نیازهای قطر به محصولات کشاورزی و غذایی را از طریق راه آبی و سه بندر ایران به قطر صادر کند. ایران امکان ارسال محصولات از سه بندر بوشهر، بندرعباس و بندر لنگه و با طی مسافتی ١٢ ساعته از طریق خطوط کشتی‌رانی ایران به قطر را دارد. تنها راه ارتباط زمینی با قطر از طریق عربستان میسر است. شبکه خبری اسکای‌نیوز اعلام کرد پس از اعلام خبر قطع رابطه چند کشور عربی با قطر، شاخص بورس این کشور بیش از هشت درصد در آغاز معاملات خود سقوط کرد.
۱۰ نکته کاربردی برای افرادی که عاشق گیاه آپارتمانی سانسوریا هستند 
سریال کره‌ای دونده دوست داشتنی؛ کی‌پاپی آبکی یا سریالی قابل دیدن؟ 
جاهای دیدنی کرج؛ زیباترین جاهای کرج برای گشت و گذار در روزهای بارانی 
بیوگرافی هانیه توسلی؛ زندگی‌نامه، کارنامه هنری و عکس‌های شخصی 
۹ اتاق خواب افسانه‌ای به سبک جپندی که ژاپنی‌ها می‌پسندند 
بهترین فیلم‌های کمدی سینمای ایران که حتما باید ببنید 
