روایتی از دیدار ابراهیم یزدی و دیپلمات آمریکایی

«در آخرین هفته‌های قبلاً از پیروزی انقلاب، رهبران انقلاب، نه از دو کانال که در گزارش خبری آمده است، بلکه از سه طریق با مقامات آمریکا مذاکره می‌کرده‌اند: در ایران از جانب شورای انقلاب آقایان مهندس بازرگان، دکتر سحابی و آیت‌الله موسوی اردبیلی با سولیوان و استمپل، کارمند سفارت؛ آقای دکتر بهشتی مستقیماً با سولیوان در تهران و سوم از طریق زیمرمن در پاریس با آقای خمینی.»

به گزارش تاریخ ایرانی، «وارن زیمرمن از دیپلمات‌های ارشد سفارت آمریکا در فرانسه بود که در مدت اقامت امام خمینی (ره) در نوفل‌لوشاتو پنج بار با ابراهیم یزدی دیدار کرد. سایت بی‌بی‌سی فارسی سال گذشته گزارشی درباره اسناد دیدار زیمرمن - یزدی منتشر کرد که طبق آن در دیدار پنجم، نماینده امام خمینی پیامی از ایشان خطاب به جیمی کارتر، رئیس‌جمهور ایالات متحده خوانده بود. ابراهیم یزدی که در دولت موقت وزیر امور خارجه شد، در پاسخ به انتشار این گزارش تاکید کرد: «آقای خمینی پیام شخصی برای کارتر نفرستاد بلکه این کارتر بود که پیام فرستاد و آقای خمینی به پیام او جواب داد. آنچه در گزارش خبری بی‌بی‌سی آمده است خلاصه ناقصی از پنجمین و آخرین پیام مبادله شده است.

در این خبر به نقل از آقای خمینی آمده است که ما با آمریکایی‌ها هیچ دشمنی خاصی نداریم؛ در حالی که در متن اصلی پیام آمده است ما با مردم آمریکا هیچ دشمنی خاصی نداریم. در آخرین هفته‌های قبلاً از پیروزی انقلاب، رهبران انقلاب، نه از دو کانال که در گزارش خبری آمده است، بلکه از سه طریق با مقامات آمریکا مذاکره می‌کرده‌اند: در ایران از جانب شورای انقلاب آقایان مهندس بازرگان، دکتر سحابی و آیت‌الله موسوی اردبیلی با سولیوان و استمپل، کارمند سفارت؛ آقای دکتر بهشتی مستقیماً با سولیوان در تهران و سوم از طریق زیمرمن در پاریس با آقای خمینی.» یزدی همچنین در جلد سوم خاطراتش، ملاقات و مذاکراتش با زیمرمن را شرح داده است.

در بین اسناد سال ۱۹۷۹ که سایت ویکی‌لیکس منتشر کرده، گزارشی درباره دیدار پنجم یزدی - زیمرمن در ۷ بهمن ۱۳۵۷ (۲۷ ژانویه ۱۹۷۹) وجود دارد که از پاریس به وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا ارسال شده است:

پیام آیت‌الله خمینی به دولت ایالات متحده آمریکا

[متن سند]

تاریخ: ۲۷ ژانویه ۱۹۷۹

از: پاریس، فرانسه

به: وزارت امور خارجه

۱. متن کامل

۲. در ساعت ۱۰:۱۵ صبح ۲۷ ژانویه به وقت پاریس، یزدی یک پیام خصوصی از آیت‌الله خمینی خطاب به ایالات متحده را به زیمرمن تحویل داد.

این نخستین پیام شخصی از جانب خمینی است که از کانال یزدی - زیمرمن عبور می‌کند. زیمرمن به یزدی پیشنهاد ملاقات داد که در «تلگرام قبلی» شرایطش را ذکر کردیم (واکنش یزدی نیز در تلگرامی مجزا ارسال شد)؛ زمانی که زیمرمن در حال رانندگی به سمت محل ملاقات بود، یزدی به دیدار خمینی رفت. هنگامی که زیمرمن رسید، یزدی پیام خمینی را به او تحویل داد. ظاهرا یزدی پیام شفاهی آیت‌الله را لغت به لغت به فارسی نوشته بود و هنگام خواندن متن، آن را برای زیمرمن ترجمه می‌کرد. پیام خمینی در پایین آمده است. پاسخ یزدی به سوالات زیمرمن برای شفاف‌سازی بیشتر نیز در متن گنجانده شده است.

۳. آغاز متن پیام خمینی. فعالیت‌ها و اقدامات بختیار و سران ارتش نه‌ تنها برای ایرانیان که برای دولت آمریکا و به خصوص آینده‌ آمریکاییان زیان‌بخش است (یزدی: منظور آمریکاییان ساکن در ایران است.) این فعالیت‌ها من را مجبور خواهد کرد که دستورات تازه‌ای در ایران صادر کنم. به شما نصیحت می‌کنم که به ارتش توصیه کنید (یزدی: ارتش به طور کلی و نه فقط سران ارتش؛ ما میان این دو تمایز قائل هستیم) که از بختیار پیروی نکند و اقداماتش را متوقف سازد. اگر بختیار و سران ارتش از دخالت در امور (یزدی: امور ایرانیان) خودداری کنند، ما هم مردم را آرام خواهیم کرد و مشکلی برای آمریکاییان پیش نخواهد آمد. این نوع رفتار و اعمال (یزدی: از جانب بختیار و سران ارتش) آرامش و ثبات برای منطقه به همراه نخواهد داشت. ملت به حرف من گوش می‌دهد و از طریق فرامین من و اجرای نقشه‌های من ثبات بازخواهد گشت. زمانی که من دولت موقت را اعلام کنم، خواهید دید که بسیاری از نقاطی که اکنون مبهم هستند، آشکار خواهند شد (یزدی: مقصود خمینی مسائلی است که برای دولت آمریکا مبهم هستند) و خواهید دید که ما دشمنی خاصی با آمریکا نخواهیم داشت و متوجه خواهید شد که جمهوری اسلامی که بر اساس قوانین و فلسفه اسلامی شکل می‌گیرد، یک حکومت انسان‌دوستانه خواهد بود و صلح و آرامش را به همه‌ انواع بشر بازخواهد گرداند. تعطیلی فرودگاه‌ها و ممانعت از بازگشت من به ایران مانع عدم ثبات بیشتر خواهد شد و نه تنها شرایط را آرام نخواهد کرد که آن را وخیم‌تر نیز می‌کند. نیروهایی که از من پشتیبانی می‌کنند از من اجازه خواسته‌اند تا بروند و فرودگاه‌ها را برای بازگشت من باز کنند‌ (یزدی: با توسل به زور)؛ اما من چنین اجازه‌ای ندادم. همچنین نیروهای مسلح از داخل ارتش و نیروهای مسلح غیرنظامی (یزدی: برای نمونه شبه‌نظامیان و نیروهای مسلح زیرزمینی که عضوی از جنبش اسلامی هستند) و قبایل مختلف اجازه خواسته‌اند تا وارد عمل شوند و شرایط حاضر را تغییر دهند (یزدی: یعنی با توسل به زور بختیار و سران ارتش را از قدرت ساقط کنند)؛ اما من چنین اجازه‌ای نداده‌ام. من ترجیح می‌دهم که مسئله به طور صلح‌آمیز و بدون خشونت و خونریزی حل شود و سرنوشت کشور به دست خود ملت رقم بخورد. پایان پیام خمینی.

۴. زیمرمن خواستار توضیحات بیشتری شد. منظور خمینی از «فعالیت‌ها و اقدامات» بختیار و سران ارتش چیست؟ یزدی گفت که آنها فرودگاه‌ها را به مدت سه شبانه‌روز تعطیل کردند. دیروز به روی مردم آتش گشودند؛ حداقل ۱۶ نفر در تهران و سنندج کردستان کشته شدند، نیروهای پلیس و ارتش به غیر نظامیان حمله کرده و تعداد زیادی خانه و مغازه را به آتش کشیدند. دیروز همچنین ۱۲ روزنامه‌نگار را دستگیر کردند. یزدی گفت که این‌ها نمونه‌هایی هستند که «فعالیت‌ها و اقدامات» به آن اشاره دارد.

۵. زیمرمن راجع به تمایز میان سران ارتش و ارتش به طور کلی سوال کرد. یزدی گفت که سران ارتش کنونی به شاه نزدیک بودند و مسئول بسیاری از کشتار‌ها هستند؛ در حالی که باقی ارتش متفاوت بوده و حتی موافق جنبش اسلامی است.

۶. زیمرمن راجع به «دولت موقت» پرسید؛ کدام مسائل «مبهم» آشکار خواهند شد؟ یزدی پاسخ داد زمانی که خمینی اعضای دولت موقت را اعلام کند، «شما متوجه خواهید شد که با چه افرادی سروکار دارید و می‌توانید به صورت رسمی با آنها مذاکره کنید.» یزدی ادامه داد: «اگر خمینی اعلام کند که مهندس بازرگان رئیس دولت است، شما می‌توانید به طور رسمی با او صحبت کنید و بازرگان آن چه برای شما مبهم است را روشن خواهد کرد. شما فکر می‌کنید که کمونیست‌ها و یا دیگران کشور را اشغال خواهند کرد. زمانی که دولت جدید اعلام شود خواهید دید که هیچ‌کدام از این افکار واقعیت ندارند. خواهید دید که دولت موقت قادر خواهد بود که ثبات را بازگرداند.»

۷. یزدی سپس گفت که تعطیلی فرودگاه‌ها یک شرایط حساس پدید آورده است. میلیون‌ها نفر برای استقبال از خمینی به تهران آمدند. از آنجایی که بختیار پیش‌تر اعلام کرده بود که آیت‌الله هر زمانی که مایل باشند می‌توانند به ایران بازگردند و برخی مسائل فقط با بازگشت ایشان حل خواهد شد، ممانعت از بازگشت ایشان به ایران «شرایط بسیار حساسی پدید آورد؛ مشکل بتوانیم احساسات میلیون‌ها نفر که به خیابان‌های تهران ریخته‌اند را کنترل کنیم.»

۸. زیمرمن راجع به برنامه‌ سفر خمینی از یزدی سوال کرد. یزدی گفت که تعطیلی سه روزه‌ فرودگاه‌ها نیمه شب سه‌شنبه به پایان می‌رسد و خمینی قصد دارد که ساعت یازده شنبه شب به وقت محلی، پاریس را به مقصد تهران ترک کند اما مقامات ایرانی به پرواز چار‌تر ایرفرانس اجازه‌ فرود در صبح یکشنبه را نداده‌اند. ظاهرا تعطیلی فرودگاه‌ها را تمدید کرده‌اند. «در نتیجه ما نقشه‌هایمان را به حالت تعلیق درآورده‌ایم. من هنوز نمی‌دانم آیت‌الله چه تصمیمی خواهد گرفت. اگر دولت اعلام کند که تعطیلی فرودگاه‌ها را سه روز دیگر تمدید می‌کند، ما سه روز دیگر منتظر خواهیم ماند.» (توضیح: تفاوت میان لحن نسبتا آرام یزدی با تند پیام خمینی، تعجب زیمرمن را برانگیخت.)

۹. یزدی سپس گفت که افراد خمینی با بختیار و سران ارتش در ارتباط هستند. بختیار توسط فرستاده‌اش یک نامه به پاریس فرستاد. آیت‌الله فرستاده‌ بختیار را به حضور نپذیرفت ولی نامه را دریافت کرد. نامه حاوی مطلب جدیدی نبود و فقط از آیت‌الله می‌خواست تا سفرش را به تعویق بیندازد. زیمرمن پرسید: چه مدت به تعویق بیندازد؟ یزدی پاسخ داد که زمانی مشخص نشده بود.

۱۰. یزدی سپس ادامه داد که «مردم ما» باید بحران‌های حاضر را حل کنند و به بختیار راهکاری پیشنهاد شده است. راهکار این است که بختیار یا به پاریس بیاید یا در زمان بازگشت خمینی در فرودگاه حاضر شود و استعفایش را به خمینی اعلام کند. خمینی حاضر خواهد بود که او را به عنوان یکی از اعضای دولت موقت معرفی کند. «ما معتقدیم که این حرکت به سود طرفین درگیر خواهد بود و به بختیار این فرصت را می‌دهد که محبوبیت و اقتدار سیاسی‌اش را باز پس گیرد و همچنین اتحاد لازم برای بازگرداندن ثبات در آینده ایران را ایجاد خواهد کرد. ما فکر می‌کنیم که این یک امتیاز فوق‌العاده است.» یزدی اضافه کرد که بازرگان و بهشتی در مذاکرات نقش داشتند و نمایندگان رسمی خمینی در پیشبرد مذاکرات هستند.

۱۱. پیش از آن که یزدی پیام خمینی را به زیمرمن بدهد، زیمرمن متن سخنرانی نشست مطبوعاتی کار‌تر را به یزدی داد. کار‌تر در ۲۶ ژانویه اعلام کرد که تغییرات سیاسی باید به صورت منظم و در چارچوب قانون اساسی ایران صورت بگیرد. یزدی از ما پرسید که آیا تایید می‌کنیم ۲۰۰ هزار بشکه نفت به ایران فرستاده شده است. زیمرمن با تایید این موضوع اشاره کرد که به گفته کار‌تر ارسال این محموله‌ نفتی به این قصد صورت گرفت تا مطمئن شویم مردم ایران ذخیره انرژی کافی را در اختیار دارند.»