نشست سازندگان «پستچي سه بار در نمي‌زند»

حسن فتحي نويسنده و كارگردان فيلم «پستچي سه بار در نمي‌زند» گفت: تعلق خاطري كه در آثارم به تاريخ دارم حالت موضعي، ستايش‌آميز يا نبش قبر ندارد. 

فتحي كه شب گذشته 25 مردادماه در جلسه‌ي نمايش و نقد و بررسي فيلم جديدش «پستچي سه بار در نمي‌زند» در فرهنگسراي هنر سخن مي‌گفت، با بيان اين مطلب ادامه داد: با اين دغدغه به سراغ تاريخ مي‌روم كه فكر مي‌كنم هستي امروز ما به شدت متأثر از فرايندهاي تاريخي است. بنابراين انكار تاريخ مثل انكار سايه ما كه همواره پشت سر ماست، امري ناممكن است.

او با تأكيد بر اين‌كه تاريخ درتمام وجوه زندگي ما دخالت دارد اضافه كرد: همه حالات ما تحت‌الشعاع تجربيات تاريخي نياكان ماست. فيلم «پستچي ...» براي من بازگوكننده يك كابوس تاريخي است كه مي‌تواند در خواب‌هاي ما منعكس شود. البته بازنمود تاريخ مي‌تواند به شكلي خودآگاه و ناخودآگاه انجام شود.

فتحي در ادامه درباره شكل پردازش كلامي در ديالوگ‌هاي اين فيلم توضيح داد: اگر به عنوان فيلم‌ساز بخواهيم كارمان كارستان شود، بايد پژوهش را خيلي جدي بگيريم. ديالو‌گ‌هاي طبقه دوم و سوم از منظري شايد حاصل 20 سال پژوهش من در حوزه مَتل‌ها و داستان ايراني است، بنابراين اگر جذابيتي در اين نوع نوشته ديده مي‌شود مرهون حدود 80 سال داستان‌نويسي ايراني است.

اين كارگردان سينما تحقيقات كتابخانه‌اي و ميداني را لازمه نگارش هر فيلم‌نامه‌اي برشمرد و يادآور شد: براي ساخت سريال «شب دهم» ساعت‌ها را در قهوه‌خانه سپري مي‌كردم، چراكه معتقدم در كنار تحقيقات كتابخانه‌اي پژوهش‌هاي ميداني هم حائز اهميت است و براي فيلم «پستچي ...» ساعت‌ها در كافي‌شاپ‌ها با جوانان هم‌كلام شدم تا اصطلاحات نسل امروز را دريابم.

او ادامه داد: در فيلم هريك از طبقات زبان خاص خود را دارد كه متناسب با ظرف تاريخي آن دوره انتخاب مي‌شود و اصولا تعلق خاطر من به زبان به فرهنگ ايراني برمي‌گردد كه وجه مكتوب آن بسيار مورد توجه بوده است. آن‌چنان كه هنوز شعر در فرهنگ ما جايگاه بسيار مهمي دارد.

فتحي توجه به وجه ديداري را از ديگر دغدغه‌هاي خود در ساخت اين فيلم دانست و اضافه كرد: از آن‌جا كه زبان سينما با ادبيات متفاوت است و فيلم خوب اثري است كه زبان سينما را به خوبي مورد استفاده قرار داده باشد، تلاش كردم در كنار توجه به عنصر زبان به وجوه ديداري اثر هم اهميت لازم را بدهم.

او در ادامه درباره تفاوت زمان در سه طبقه مورد اشاره اين فيلم؛ يادآور شد: در طبقه سوم كه به دوره قاجاريه برمي‌گردد، ريتم زندگي ويژگي خاص خود را دارد. در اين‌جا هنر غالب تئاتر است، بنابراين نوع كارگرداني طبقه سوم با دو طبقه ديگر متفاوت است. در اين طبقه فضا سكون بيشتري دارد اما در طبقه دوم كه طبقه مياني است ريتم و ضرباهنگ تندتر است، تا اين‌كه در طبقه اول ريتم و ضرباهنگ سرگيجه‌آور و نشانگر شرايط زندگي امروز ماست كه با دلهره و اضطراب همراه است.

به گفته فتحي، از ديگر اشتراكات هر سه طبقه نوع و نسبت رابطه با زن‌هاست كه در طول زمان تنها تفاوت‌هاي ظاهري پيدا كرده است.

فتحي در اين‌باره توضيح داد: زماني كه زن به عنوان نيمي از جامعه ما از حقوقي برابر برخوردار نيست، ناگزير است كه به خدعه و فريبكاري پناه ببرد و تأسف‌انگيز است كه گاه اين فريبكاري‌ها را مي‌بينيم. اما منشأ آن را كه نبود حقوق برابر است، ناديده مي‌گيريم.

اين فيلمساز در بخش ديگري از اين نشست در پاسخ به پرسش يكي از حاضران كه فيلم او را با چند فيلم خارجي مقايسه مي‌كرد توضيح داد: هر فيلم‌سازي تجربه‌ي زيستي خود را مي‌سازد، بايد به شرايط شكل‌گيري اتفاقات هنري در سراسر جهان توجه كنيم، مقايسه ميان آثار سينماي ايران با خارج را كنار بگذاريم. زيرا مشكلي را حل نمي‌كند، من در ادامه آثاري كه ساخته‌ام و در ادامه دغدغه‌هايي كه درباره تاريخ ايران دارم اين فيلم را ساخته‌ام و آن را بهترين كارم مي‌دانم، چراكه حدود هشت سال بر فيلم‌نامه اين اثر كار كرده‌ام.

او در پايان سخنانش درباره مخاطبان اين فيلم هم تصريح كرد: به خاطر احترامي كه براي تماشاگران عام قايلم تلاش كردم فيلم را به گونه‌اي بسازم كه براي هر دو گروه تماشاگران عام و خاص جذاب باشد. ضمن اين‌كه همه تلاش من بر اين بود كه فيلمي صادقانه بسازم. 

در بخش ديگري از اين نشست كه توسط باشگاه فيلم تهران برگزار شده بود، جواد نوروزبيگي تهيه‌كننده اين فيلم با ارايه توضيحاتي درباره شرايط اكران اين فيلم، مطرح كرد: شرايط فيلم به گونه‌اي بود كه از همان آغاز كار، مباحث سياسي و اقتصادي در آن مطرح شده بود و از آن‌جا كه نگراني‌هايي وجود داشت مميزي‌هايي هم انجام شد، اما حرف كلي فيلم سر جاي خودش باقي ماند. ما در جشنواره فجر در 9 بخش كانديداي دريافت جايزه شديم كه البته جايزه‌اي نگرفتيم و اين موضوع چندان هم اهميتي نداشت، اما بعد از جشنواره تصميم گرفتيم شرايط اكران مناسبي پيدا كنيم.

او ادامه داد: تلاش ما اين بود كه فيلم اكران نوروزي بگيرد اما دست بر قضا در شرايط سياست‌زده امروز اكران شد و علي‌رغم نگراني‌هايي كه داشتيم با استقبال خوبي روبه‌رو شده است.

نوروزبيگي درباره علاقه‌اش به همكاري با ساخت آثار فرهنگي يادآور شد: همواره در كنار فيلم‌سازاني بوده‌ام كه دغدغه اصلي‌شان فرهنگ و در مرحله بعد گيشه است و خوشبختانه فيلم‌هاي قبلي هم در گيشه و هم در سطح بين‌الملل خوب درخشيده‌اند. البته متأسفانه هنوز مرز خودي و غيرخودي وجود دارد و با دشواري توانستيم براي فيلم پستچي پروانه ساخت بگيريم، اما به هر شكل همكاري‌هاي لازم انجام و فيلم ساخته شد.

نوروزبيگي در پايان سخنانش درباره تفاوت جزيي نسخه اكران شده با نسخه جشنواره فيلم فجر گفت: چيزي براي تغيير فيلم به ما تحميل نشد. اين تغييرات جزيي با صلاحديد خودمان انجام شده است.

در اين نشست جواد طوسي كه به عنوان منتقد و مجري حضور داشت وجه مشترك تمام آثار فتحي را تعلق خاطر اين هنرمند به تاريخ دانست و گفت: نگاه او به تاريخ با نگاه هنرمنداني مانند علي حاتمي يا بهمن فرمان‌آرا و محمدرضا اصلاني متفاوت است.

به گفته طوسي در آثار فتحي مقوله‌ي فرهنگ در مقابل سياست بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرد، چراكه در نگاه او، فرهنگ بسيار ماندگارتر از سياست است.

* در حاشيه
اين جلسه با استقبال تماشاگران همراه شد.

همچنين فتحي كه چند روز پيش از كيفيت پايين پخش فيلم در برخي از سينماها انتقاد كرده بود توضيح داد: متأسفانه كيفيت پخش فيلم در برخي سينماهايي كه عنوان ممتاز را يدك مي‌كشند؛ بسيار پايين است، درحالي‌كه حداقل احترامي كه براي تماشاگر قائليم اين است كه با سرويس‌دهي خوبي روبه‌رو شود و در اين‌جا لازم است از سرويس‌دهي خوب سينماهايي كه در زير پوشش مجموعه سينماشهر هستند تقدير شود و اميدوارم كه ديگر سينماها نيز اين موضوع را مورد توجه قرار دهند.