روس ها چرا به همدان آمدند، چرا رفتند؟

فرارو- بی خبر آمدند، اما وقتی رفتند خبرهای زیادی ایجاد کرده بودند. حضور هواپیماهای روسی در پایگاه هوایی نوژه همدان در هفته گذشته با واکنش های مختلفی در ایران روبرو شد. ابتدا برخی از نمایندگان مجلس به این موضوع اعتراض کردند. وزیر دفاع در پاسخ عنوان کرد این موضوع ربطی به مجلس ندارد و تا هر وقت لازم باشد این همکاری با روس ها ادامه خواهد یافت. اما وی در کمتر از 12 ساعت بعد خبری شدن این همکاری از سوی روس ها را ناشی از "خودنمایی" و "بی معرفتی روسها" دانست.

بعد از آن بود که رسانه های روسیه از تعلیق استفاده از پایگاه همدان خبر دادند. ساعتی بعد سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد آن چه که انجام شده یک کار موقت و با هماهنگی بوده است که عجالتا پایان پذیرفت. اما صبح روز سه شنبه علی لاریجانی اعلام کرد پرواز هواپیماهای روسی از همدان متوقف نشده است. لاریجانی از ادبیات وزیر دفاع هم انتقاد کرد که البته منجر به نامه دهقان به وی شد. وزیر دفاع در این نامه ضمن ابراز تأسف از سوءتفاهم ایجاد شده گفت به هیچ وجه قصد تضعیف شأن و جایگاه مجلس یا نمایندگان را نداشته است.

اما ساعاتی بعد از اظهارنظر رئیس مجلس، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی گفت: هواپیماهای روسیه دیروز از پایگاه همدان نرفتند، بلکه طبق طراحی عملیات، پنجشنبه آنجا را ترک کردند.

روس ها چرا آمدند و چرا رفتند؟ آیا این همکاری پایان پذیرفته است؟

دکتر جهانگیر کرمی استاد دانشگاه تهران و تحلیل گر مسائل روسیه در گفتگو با فرارو گفت: «در رابطه با استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه باید گفت بر اساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی در یک موضوعی که مربوط به دفاع از منافع کشور است همکاری محدود و موقتی با روسیه در راستای منافع مشترک دو کشور در خاورمیانه و مبارزه با تروریسم صورت گرفته است. لذا  بر اساس قانون اساسی مرجع تشخیص همکاری در چنین موضوعاتی شورای عالی امنیت ملی است.»

وی ادامه داد: «بنا به ماهیت همه فعالیت های امنیتی معمولا اینگونه فعالیت ها محرمانه می مانند اما متاسفانه این موضوع به وسیله یک سایت خبری روسی افشا شد و اشاره وزیر دفاع ایران به "بی معرفتی" روس ها به این موضوع بود که نباید از داخل یک پایگاه نظامی عکس برداری و منتشر می شد.»

این استاد دانشگاه اظهار کرد: «اما درباره اتمام این همکاری باید گفت در پنج سال اخیر اَشکال مختلفی از همکاری نظامی میان ایران و روسیه برای مقابله با تروریسم به ویژه در بحران سوریه وجود داشته که این اشکال بنا به ماهیت عملیات نظامی و سطح و وضعیت همکاری های طرفین همیشه متحول و متفاوت بوده است.»

وی ادامه داد: «در یک دوره همکاری های اطلاعاتی، میدانی و ترکیبی و در دوره دیگری ارسال موشک از منطقه مشترک دو کشور در دریای خزر و در مقطعی دیگر استفاده از پایگاه هوایی نوژه برای سوخت رسانی هواپیماهای روسی انجام شده است. لذا این همکاری نه یک پیمان نظامی یا توافق بلند مدت، بلکه یک همکاری عملیاتی مشخص بوده اگرچه اهداف پشت این همکاری مهم و به نوعی راهبردی است.»

وی افزود: «بنابراین در شکل عملیات و آنچه مربوط به واقعیت آن است موضوع استفاده از پایگاه هوایی نوژه یک استفاده دائمی نبوده و شکل این همکاری های عملیاتی در پنج سال گذشته متفاوت و متحول بوده و اتمام آن به معنای این است که ضرورت های میدانی این همکاری به پایان رسیده است؛ اگرچه به نظر می رسد این همکاری ها ادامه پیدا می کند منتهی شکل آن مانند گذشته بنا به اقتضاء شرایط میدانی و همکاری های مشترک دو کشور متفاوت خواهد بود.»

کرمی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است اعلام پایان این همکاری ناشی از دلخوری ایران از خبری کردن این همکاری از سوی روس ها یا دلخوری روس ها از واکنش اخیر وزیر دفاع ایران بوده باشد؟، گفت: «خیر؛ من معتقد نیستم که لزوما این موضوع به دلخوری ارتباط داشته باشد.»

وی ادامه داد: «درست است که خطایی از سوی خلبان یا یکی از تکنسین های عملیات پرواز روس ها سر زده اما افشای آن از سوی رسانه ها آنقدر اهمیتی ندارد که به دلیل آن همکاری دو کشور در مبارزه با تروریسم مورد خدشه واقع شده یا به آن خاتمه داده شود.»

کرمی در پاسخ به این سوال که آیا اینکه در عصر ارتباطات و ماهواره ها توقع داشت این همکاری خبری نشود، توقع درستی است؟، گفت: «بله توقع درستی است چون در دنیا همه دولت ها روزانه صدها اقدام و برنامه برای تامین امنیت ملی خود دارند و مسائل مربوط به امنیت ملی مسائلی نیست که به راحتی بتوان آنها را رسانه ای کرد.»

وی با بیان اینکه در دنیا بیش از هزار پایگاه نظامی وجود دارد اظهار کرد: «اگر قائل به این باشیم که در عصر ارتباطات و اطلاعات همه تحولات درون این پایگاههای نظامی به اطلاع مردم برسد آنگاه باید روزانه همه فعل و انفعالات درون این پایگاههای نظامی را در رصد رسانه ها داشته باشیم.»

وی ادامه داد: «به طور مثال آیا دولت ترکیه اجازه می دهد همه اتفاقاتی که در 26 پایگاه نظامی این کشور روی می دهد در معرض دید عموم قرار بگیرد؟ در حالی که اساسا عکس برداری از پایگاههای نظامی ممنوع است. اینکه ماهواره ها یا خبرنگاران بتوانند اطلاعاتی را صید کنند واقعیتی غیر قابل انکار است، اما هیچ دولتی حاضر نیست خود این اطلاعات را در معرض دید عموم قرار دهد.»

وی افزود: «لذا پنهان کاری در نوع و ماهیت همکاری نظامی ایران و روسیه امری مربوط به امنیت ملی است که رده بندی خاصی دارد و نباید انتظار رسانه ای شدن آن را داشت.»

کرمی در پاسخ به این سوال که آیا نمایندگان مجلس نباید از این همکاری قبل از وقوع آن اطلاع می داشتند، گفت: «اینکه تصمیمات امنیتی دولت ها به اطلاع مجلس رسانده شود در هیچ قانونی از جمله قانون اساسی ایران وجود ندارد. طبق قانون اساسی ایران شورای عالی امنیت ملی این اختیار را دارد که در موضوعات مربوط به امنیت و دفاع ملی تصمیماتی بگیرد.»

وی ادامه داد: «اعضای شورای عالی امنیت ملی نیز ترکیبی از نهادهای مختلف از جمله فرماندهان سپاه و ارتش، نهادهای دیپلماتیک، نمایندگان رهبری، رئیس جمهور و رئیس مجلس است که این ترکیب این حق را به آنها می دهد که نوع و ماهیت این تصمیمات را مشخص کنند.»

وی افزود: «اما ورود مجلس به این موضوعات هیچ منافاتی با اختیارات شورای عالی امنیت ملی ندارد. مجلس می تواند از طریق مکانیزم های مشخصی که وجود دارد در این موضوع ورود کند و از دولت و وزرا سوال کند. اما این به آن معنا نیست که تصمیمات شورای عالی امنیت ملی در موضوعات مربوط به امنیت کشور منوط به اجازه مجلس باشد؛ چراکه اساسا چنین چیزی ناقض اختیارات رئیس جمهور و حاکمیت ملی در کشورها است که وقتی امنیت ملی اقتضاء می کند بخواهند ابتدا مصوبه مجلس را بگیرند.»

این استاد دانشگاه تصریح کرد: «لذا کار صحیح این است که ابتدا تصمیم در شورای عالی امنیت ملی اتخاذ می شود و آنگاه مجلس می تواند در چارچوب اختیارات خود ورود کند و از دولت سوال نماید.»