«آشوب در سیاست جهان» به روایت روزنا

فرارو- کتاب «آشوب در سیاست جهان» نوشته جیمز روزنا یکی از بزرگ ترین نظریه‌پردازان رشته روابط بین‌الملل است. او در این کتاب به دگرگونی های صورت گرفته در نظام بین‌الملل اشاره می‌کند و از رهگذر آن به سناریوسازی برای آینده جهان می‌پردازد.

ايده اصلي کتاب حاضر را اين فرضيه شکل مي دهد که پارادايم هاي حاکم بر روابط بين الملل متأثر از تحولات فزاينده سالهاي پاياني قرن بيستم، کاملاً تغيير يافته و ما به صورت بندي تازه اي در اين خصوص نيازمنديم. بدین منظور روزنا از مفهوم «آشوب» استفاده کرده که بیانگر دو واقعيت متفاوت اما مکمل يکديگر  است:

نخست آنکه آشوب حکایت از وجود نوعی بی نظمی دارد و این پدیده آنقدر پیچیده است که وضعیت آتی آن را ظاهرا پیش بینی ناپذیر می سازد. آشوب منجر می شود تا هر نوسان کوچکی به سرعت به مرجع تحولی بزرگ در کل مجموعه تبدیل شود و بدین سان پدیده پیوسته و عمیقا متحول شود.

دوم آنکه اين تحولات در نمود ظاهري پديده ها جاري است و ماهيت ها را مي توان همچنان تابع اصول، قواعد و محاسباتي خاص ارزيابي کرد. جمع اين دو گزاره آن مي شود که تحليل گران سياسي به ايده انتظام در عین بی نظمی رهنمون شده و معتقد شوند که می توان برای این تحولات فراگیر و مستمر، فرمول های محاسباتی طراحی کرد که در مقام تحلیل و تجویز به کار آیند.

روزنا اظهار می کند امروزه چهار دیدگاه نظری کلی وجود دارد که توجه نظریه‌پردازان را به خود معطوف ساخته است. وجه مشترک این رویکردها این است که عامل تداوم سیاست جهان، دسته‌ای از ترتیبات ساختاری است که الگوهای تکرار شونده‌ای را ترویج می‌کند و به سیر رویدادها انسجام می‌بخشد. روزنا معتقد است چهار پاردایم واقعگرایی، نو واقعگرایی، مارکسیستی و جهان گرایی تحولات سیاسی جهان را نشأت گرفته از نظمی بنیادی یا علّی می‌دانند که پدیده‌های روابط بین‌الملل را مستعد نظریه‌پردازی معناداری می‌سازد.

اما وی معتقد است هیچ یک از این چهار دیدگاه قائل به این نیست که سیر حوادث از عواملی اتفاقی یا تصادفی که نظریه‌پردازی را ناممکن می‌سازند سرچشمه می‌گیرد. روزنا معتقد است که تمامی این پارادایم ها برای توضیح و تبیین جهان نامناسبند. بر این اساس وی مدل خود را تحت عنوان «مدل دوگانگی» ارائه می‌دهد که به زعم وی تبیین بهتری از ساختارها و پویش‌های بالقوه سیاست جهان است.

بدین ترتیب در فصل پایانی روزنا پرسش از راه حل هاي مناسب براي مديريت شرايط جديد را مطرح مي سازد و اينکه براي نفوذ به وراي آشوب، چه مي توان کرد؟ در پاسخ به اين سؤال، روزنا چهار سناريو را مطرح مي سازد که عبارت اند از: 1- جامعه جهاني، 2- احياي نظام دولت ها، 3- کثرت گرايي، 4- تداوم دوگانگي. روزنا در شرايط آشوب، امکان تحقق هر يک از چهار سناريوي بالا را معقول ارزيابي مي کند؛ با اين تفاوت که سه سناريوي اول، وضعيت فعلي را گذرا ارزيابي مي کنند ولي سناريوي چهارم معتقد است که اين وضعيت تداوم داشته و دوگانگي ساختارها را نبايد امري گذرا دانست.

«آشوب در سیاست جهان» کتاب بسيار مهم و تأمل برانگيزی است که در دوره اي بسيار حساس نگاشته و عرضه شد. اهمیت اين اثر در آن است که در دوره اي منتشر شده که پارادايم مسلط بر جهان (نظم دوقطبي) رو به زوال بود. بديهي است که در اين شرايط تحليل و گمانه زني در خصوص نظم نوين بسيار دشوار است. روزنا در چنين شرايطي و در حالي که بسياري همچنان پارادايم جنگ سرد را معتبر مي دانستند، در «آشوب در سياست جهان» از زوال پارادايم حاکم سخن گفته و ويژگي هايي را بيان داشته که صحت آنها در تحولات بعدي به خوبي اثبات مي شود.

کتاب «آشوب در سیاست جهان» را علیرضا طیب به فارسی برگردانده و انتشارات روزنه آن را منتشر کرده است.