سدی که از داعش خطرناکتر است

فرارو- پس از آنکه داعش کنترل دهکدۀ وانا در شمال عراق را بدست گرفت، خلوا شعبان تقریباً 7 ماه تحت حاکمیت این گروه زندگی کرد. او، در حالیکه جلوی خانه‌اش در کنار رود دجله ایستاده، می‌گوید: "ما در طول آن مدت از خانه خارج نشدیم."
 
به گزارش فرارو به نقل از تایم، امروز، داعش رفته است. پیشمرگه‌های کرد عراقی با کمک حملات هوایی آمریکا، در ژانویۀ سال 2015 آنان را بیرون راندند. از اواخر ماه گذشته، نیروهای عراقی با هدف بازپس گیری دومین شهر بزرگ عراق، کارزار تازه‌ای را برای پیشروی در اطراف این شهر آغاز کرده‌اند.
 
اما موصل و روستاهایی نظیر وانا، اکنون با خطری حتی بزرگتر از داعش مواجه هستند: سد در حال فروپاشی موصل که در 50 کیلومتری بالادست شهر واقع شده، در صورت فروشکستن، 11 میلیارد متر مکعب آب را روانۀ دجله خواهد کرد و می‌تواند در عرض چند دقیقه، بیش از مجموع کشته‌های عراق از زمان تجاوز نظامی آمریکا به این کشور در سال 2003 تاکنون، جان عراقی‌ها را بگیرد. ایالات متحده چنان خطر فروشکستن این سد را جدی تلقی می‌کند که در ماه فوریه از شهروندان آمریکایی خواست تا از نزدیک شدن به این سد خودداری کنند. ماه پیش، اوباما حتی نامه‌ای به حیدر العبادی فرستاد و از دولت او خواست تا بیش از این اقدام در این زمینه را به تاخیر نیاندازد.
 
سد موصل در اوایل دهۀ 1980 ساخته شد تا برق این ناحیه را تامین کند و یکی از پروژه‌های زیرساختی عظیمی است که در زمان صدام و حاکمیت حزب بعث به اجرا رسید. عمر صالح، مهندسی که از زمان آغاز به کار سد بر روی آن کار کرده، می‌گوید که تیمهای آلمانی و ایتالیایی‌ای که در ساخت این سازه کمک‌ کرده بودند، گفته‌ بودند که محل ساخت آن مناسب نیست. بستر رودخانه در محل این سد، از خاک نرم بی‌ثبات و سنگ گچ تشکیل شده است. سنگ گچ در برخورد با آب حل می‌شود. صالح می‌گوید: "اما صدام حسین اصرار داشت که سد در این محل ساخته شود." دلیل این اصرار احتمالاً به خاطر این امر بوده روستاهای پیرامون سد، عمدتاً عرب و سنی‌نشین هستند که زمانی پایگاه قدرت وفادار به صدام حسین به حساب می‌آمدند. در اینجا سد از نیروهای کرد دور بود و احتمال حملۀ آنان کاهش می‌یافت.
 
از قضا، امروز این پیشمرگه‌های کرد هستند که امنیت سد را تامین می‌کنند. پس از آنکه داعش در تابستان 2014 برای مدت کوتاهی کنترل سد را در دست گرفت، پیشمرگه‌ها توانستند آن را بازپس بگیرند. در طول دو هفته‌ای که داعشی‌ها کنترل سد را در دست داشت، مراقبتهای پیوسته‌ای که برای حفظ سلامت سد نیاز بود متوقف شد و صالح می‌گوید که پس از آن ماهها طول کشید تا اقدامات مراقبتی و نگهداری‌ حیاتی دوباره از سرگرفته شود. عقیل مسلم که یک دهه است در سد موصل کار می‌کند، مسئول نظارت بر پر کردن روزانۀ ترکهای سد است. در تونلی که او در آن کار می‌کند، استخرهایی از آب ایجاد شده است و بر دیواره‌های آن نشان ترمیم با سیمان دیده می‌شود. مسلم می‌گوید که به خاطر ترکهای تازه‌ای هر روز شکل می‌گیرند، کار بدون وقفه جریان دارد و می‌افزاید: "برخی از سوراخها به 50 تن سیمان برای پر کردن نیاز دارند."
 
خطری که در بهارمتوجه سد است، بیش از معمول است، چرا که با آب شدن برفهای کوهستانهای شمال عراق، آب به ذخیرۀ پشت سد سرازیر خواهد شد، و فشار را بر این سازۀ متزلزل خواهد افزود. با این وجود، مسلم به همراه سایر مهندسان و مسئولان عراقی در سد می‌گویند که هراس آمریکایی‌ها اغراق شده است.

مسلم می‌گوید: "این اتفاق معمولی است که هر سال می‌افتد. ما همیشه توانسته‌ایم این مشکلات را حل کنیم." بناست تا در این ماه، یک تیم مهندسی ایتالیایی که توسط دولت عراق استخدام شده‌اند به این کشور بروند تا راه‌حلی پایدارتر برای مشکلات سد بیابند.
 
اگر موفق نشوند، باید منتظر عواقب ویرانگری باشیم. یک گزارش دولتی آمریکا که در اواسط زمستان گذشته منتشر شد، نتیجه‌گیری کرده بود که بین 500000 تا 1.47 میلیون نفر از عراقی‌هایی که در پایین دست سد زندگی می‌کنند، در صورت شکستن سد، "احتمالاً جان سالم به در نخواهند بود".

در وانا که اولین روستای پایین دست سد است، حالا خطر شکستن سد از خطر داعش بیشتر احساس می‌شود. شعبان می‌گوید: "آنها هر دو ترسناک هستند، اما من بیشتر از سد می‌ترسم. اگر بشکند، شانسی برای زنده ماندن نیست. همۀ ما را محو خواهد کرد."