سیر تا پیاز قصه سیب‌زمینی

 امحای 1700 تن سیب‌زمینی در یکی از استان‌های کشور در روزهای اخیر، نقل محافل بسیاری از رسانه‌ها شده است؛ به گونه‌ای که پای این محصول جنجالی به صداوسیما هم کشیده شد و یکی از برنامه‌های تلویزیونی در یک نظرسنجی به این موضوع پرداخت. این برنامه در سوال نظرسنجی خود از مردم پرسید که اگر شما جای مسوولان بودید با سیب‌زمینی‌های خریده و دفن شده چه‌کار می‌کردید.

همچنین سه گزینه فروش در بازار، توزیع بین نیازمندان و دفن نیز برای این سوال در نظر گرفته شد که در نهایت عنوان شد که شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی، اعتقاد دارند که باید این سیب‌زمینی‌ها را بین نیازمندان به‌صورت رایگان توزیع می‌کردند و دفن سیب‌زمینی را رد کردند. این در حالی است که به گفته مسوولان، سیب‌زمینی‌های امحا شده، فاسد بوده و قابلیت استفاده نداشته‌اند. حتی در پاسخ به یکی از نمایندگان مجلس که گفته بود می‌شد سیب‌زمینی‌های نامرغوب را به‌عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار داد نیز عنوان شد که میزان فاسد بودن محصول امحا شده به‌گونه‌ای بود که قابلیت استفاده برای خوراک دام را نیز نداشت.

اما چرا این میزان سیب‌زمینی فاسد شد؟ سوالی چالشی که این روزها پاسخ‌های متعددی را به همراه دارد. برخی سیاست‌های خرید تضمینی محصولات کشاورزی را یکی از عوامل این اتفاق می‌دانند. چراکه سیب‌زمینی‌های دفن شده، محصولاتی بودند که توسط دولت به‌صورت تضمینی خریداری شده اما به دلیل مازاد تولید و نگهداری نامناسب، غیرقابل استفاده و در نهایت منجر به امحای این محصول شده است. این در حالی است که کارشناسان اعتقاد دارند هر قانونی که تصویب می‌شود از معایب و مزایایی برخوردار است. به همین دلیل نمی‌توان تنها عامل این اتفاق را به خرید تضمینی نسبت داد و دولت را در این امر مقصر دانست. خرید تضمینی محصولات کشاورزی سیاستی است که دولت برای حمایت از کشاورزان در پیش گرفته است؛ به گونه‌ای که این قشر از جامعه برای فروش محصولات خود دغدغه‌ای نخواهند داشت، چرا که دولت، مشتری دائم آنها محسوب می‌شود. اما در این میان برخی منتقدان به این سیاست می‌گویند: خرید تضمینی، موجب می‌شود کشاورزان برای تولید محصولات مرغوب تلاشی نکنند. به‌طور مثال سیب‌زمینی‌های امحاء شده، از مرغوبیت لازم نیز برخوردار نبوده‌اند.

چه بسا اگر بذر این سیب‌زمینی‌ها، بذر درجه یک بود، دوره برداشت تا فاسد شدن آنها طولانی‌تر بود. از سویی نبود زیرساخت‌های لازم برای صادرات این محصول یکی دیگر از عواملی بود که به گفته برخی از کارشناسان، موجب شد مازاد تولید سیب‌زمینی در انبارها باقی بماند و در نهایت فاسد شود. در صورتی که برای صادرات این محصول در خارج از کشور بازاری پیش‌بینی می‌شد، صادرات مازاد تولید آن، می‌توانست مانع از امحای این میزان سیب‌زمینی شود. اما برخی از متولیان بخش کشاورزی عنوان می‌کنند که قیمت تمام شده محصولات کشاورزی بالا است و قدرت رقابت با محصولات سایر کشورها را ندارد. بنابراین عرضه این محصولات در بازارهای بین‌المللی نمی‌تواند موفقیت آمیز باشد. برخی از گمانه‌زنی‌ها نیز حاکی از این است که معدوم ساختن این میزان سیب‌زمینی به دلیل تنظیم بازار بوده است؛ چراکه با افزایش عرضه، مسلما قیمت نیز کاهش خواهد یافت.

درجه‌بندی محصولات کشاورزی
کاوه زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق بازرگانی تهران، با اشاره به سیاست خرید تضمینی محصولات کشاورزی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: هرچند خرید تضمینی در راستای حمایت از کشاورزان بوده، اما قیمت خرید این محصولات، نسبت به میانگین قیمت آنها در دنیا، بالاتر بوده و در نتیجه واردات این محصولات ارزان‌تر تمام می‌شود. به گفته وی، خرید تضمینی محصولات کشاورزی در ایران با توجه به میزان مرغوبیت صورت نمی‌گیرد و محصولات، درجه‌بندی نمی‌شود. در نتیجه کشاورزان کلیه محصولات خود را اعم از مرغوب یا غیرمرغوب می‌توانند با قیمت یکسان بفروشند. این در حالی است که در سایر کشورها هر محصول کشاورزی به‌صورت درجه‌بندی شده خریداری شده که بر این اساس، کشاورز نیز نسبت به تولید محصولات مرغوب، ترغیب خواهد شد. زرگران درخصوص دلیل فاسد شدن 1700 تن سیب‌زمینی اظهار می‌کند: سرانه مصرف این محصول در ایران کمتر از میزان تولید آن است. با توجه به تعهدی که دولت نسبت به خرید تضمینی این محصول دارد، موظف است که در راستای حمایت از تولید، سیب‌زمینی‌های برداشت شده را خریداری کند. رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق بازرگانی تهران در پاسخ به اینکه چرا نمی‌توان پیش از برداشت محصول، با توجه به سرانه مصرف کشور، زیرساخت‌های لازم را برای صادرات آن فراهم کرد، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین دلایلی که نمی‌توان نسبت به صادرات محصولات کشاورزی اقدام کرد، نبود آمار موثق از میزان برداشت محصول است. هر چند در دولت یازدهم این امر بهبود یافته، اما هنوز با چنین مشکلی مواجه هستیم. از سویی قیمت بالای محصولات، مانع از رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازار بین‌المللی خواهد شد.

نیاز به یک برنامه مدون
نداشتن برنامه مدون برای کشت، یکی از عمده دلایلی است که کارشناسان معتقدند موجب می‌شود تا در بازار با عدم تعادل در عرضه مواجه شویم. این امر موجب می‌شود تا در یک‌سال با کمبود یا مازاد تولید برخی محصولات کشاورزی مواجه شویم؛ مشکلی که امکان برنامه‌ریزی برای صادرات را نیز از کشاورزان می‌گیرد. در این خصوص محمود بازاری، مدیرکل دفتر توسعه صادرات کالای سازمان توسعه تجارت ایران با بیان اینکه پیش از آغاز کشت محصولات باید برای عرضه آن برنامه‌ریزی کرد، به «دنیای اقتصاد»، می‌گوید: برنامه‌ریزی مدون این امکان را به ما می‌دهد تا پس از بررسی نیاز داخل نسبت به صادرات مازاد تولید اقدام کنیم. به گفته بازاری، داشتن برنامه این امکان را به مسوولان می‌دهد که میزان سرریز تولید محصولات کشاورزی را مشخص کنند، اما این نکته را نیز باید در نظر گرفت که پیش از صادرات این نوع محصولات، نیاز بخش صنعت را باید تامین کرد تا پس از فرآوری، محصول با ارزش افزوده صادر شود. به گفته مدیرکل دفتر توسعه صادرات کالای سازمان توسعه تجارت ایران، در بخش صادرات باید متناسب با نیازهای بازارهای صادراتی و ذائقه مصرف‌کنندگان اقدام به صادرات کنیم.

وی درخصوص مباحث مطرح شده در روزهای اخیر درخصوص معدوم کردن 1700 تن سیب‌زمینی نیز می‌افزاید: سرریز تولید یکی از مشکلاتی است که سال‌ها است با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم و زمانی که این مشکل بروز می‌کند بحث صادرات مطرح می‌شود؛ این در حالی است که باید پیش از تولید درخصوص صادرات برنامه‌ریزی کرد. بازاری با بیان اینکه سیب‌زمینی یکی از اقلام خوب در بخش کشاورزی برای صادرات است که می‌تواند سهم خوبی در بخش صادرات داشته باشد، عنوان می‌کند: اما درخصوص این محصول بحث صادرات آب نیز مطرح است ایرادی که بسیاری از مخالفان به صادرات محصولات کشاورزی می‌گیرند. مدیرکل دفتر توسعه صادرات کالای سازمان توسعه تجارت ایران درخصوص اینکه برای سال آینده در بخش صادرات باید چه اقدامی صورت داد، می‌گوید: در حوزه کشاورزی با دو گروه محصول مواجهیم؛ محصولات سنتی مانند زعفران، خشکبار و پسته که در سال‌های پیش از تحریم بازارهای خوبی برای صادرات داشتند. بازارهایی که در دوران تحریم از دست رفت و در شرایط کنونی باید سعی کنیم مجددا این بازارها را احیا کنیم. درخصوص گروه دوم که شامل سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و... می‌شود نیز باید در ابتدا میزان مصرف داخلی را بررسی و پس از آن نسبت به صادرات مازاد آن اقدام کرد.

بازاری با بیان اینکه باید میزان تولید را از سه ماه قبل به ما اعلام کنند و در صورتی که امکان ارائه آمار دقیق وجود ندارد به‌صورت تخمینی اعلام کنند، اظهار می‌کند: کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و همسایه‌های ایران از جمله بازارهایی هستند که باید برای صادرات به آنها برنامه‌ریزی کرد. احمد صادقیان، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق ایران نیز درخصوص سیاست خرید تضمینی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: خرید تضمینی حمایت از کشاورز است تا کشاورز بتواند با خیال راحت و با اطمینان کشت کند، اما قیمت خرید تضمینی نباید به مصرف‌کننده منتقل شود. دولت باید مابه التفاوت قیمت خرید را به کشاورزان بپردازد، اما باید قیمت نهایی را عرضه و تقاضا تعیین کند.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق ایران درخصوص معدوم کردن محصولات کشاورزی مازاد نیز اظهار می‌کند: معدوم کردن محصول به بحث مدیریت کشت باز می‌گردد؛ با توجه به اینکه برنامه مدونی برای تولید نداریم به همین دلیل نمی‌توانیم درخصوص میزان مصرف آمار درستی داشته باشیم. به گفته صادقیان، این مشکل هرسال در کشور ما تکرار می‌شود که به نبود مدیریت تولید باز می‌گردد. مشکلی که موجب می‌شود تا یک‌سال با کمبود یک محصول و مازاد محصولی دیگر در بازار مواجه شویم. در نهایت، به نظر می‌رسد همان‌طور که امحای سیب‌زمینی در چند سال اخیر چند بار تکرار شده است، چنانچه تمهیدات جدی برای اجرای سیاست خرید تضمینی محصولات کشاورزی اندیشیده نشود، هر ساله باید در انتظار اتفاقاتی از این دست باشیم. بر این اساس، ساماندهی در زمینه کشت محصولات و مدیریت و هماهنگی بین کشاورزان برای تولید یک محصول، راهکاری است برای تحقق اهداف این سیاست.