مداحی یا منبر؟

یادداشت دریافتی- قادر باستانی؛ ایام عزاداری سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، فرصتی است برای حضور در مساجد و تکایا و حسینیه‌ها. مناسک محرم، بیشترین حجم حضور مردم، مخصوصاً جوانان را درپی دارد. بخش مهم یک مراسم عزاداری، منبر است که در آن، محتوا و فلسفه قیام عاشورا برای مردم بیان می‌شود.

چند سالی است، این بخش منبر وعظ و خطابه، کمرنگ شده و جای آن را مداحی گرفته است. اکنون نقش مداحان در مناسک محرم، پررنگ‌تر از قبل شده و رونق هیئت و تکیه‌ها، از مساجد پیشی گرفته است. علما و وعاظ برجسته، اغلب جای خود را به مداحان خوش‌صدایی داده‌اند که برای جذب مخاطب، از نوع جدیدی از ملودی‌های ریتمیک استفاده می‌کنند و شکل و فرم عزاداری، بیشتر از محتوای پیام حضرت اباعبدا... (ع)، ارزش و اهمیت یافته است.

البته بخشی از این نقیصه در صداوسیما جبران شده و شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، با پخش منبر واعظان معروف، برنامه‌های دینی مفید و قابل استفاده‌ای را برای مردم پخش می‌کنند. اما باید توجه داشت که منبر، یک رسانه راهبردی برای جامعه اسلامی است. رسانه ارتباطی منبر، باید حفظ شود و بتواند نسل جدید را به مسجد بکشاند. در اینجا حوزه علمیه و روحانیون، نقش مهمی برعهده دارند.

آن‌ها ضمن اینکه باید از رسانه‌های جدید، به ویژه شبکه‌های اجتماعی غافل نشوند، بلکه جایگاه منبر در مراسم عزاداری را حفظ کنند. آداب، ارزش‌ها، مراسم و باور‌ها، هویت اجتماعی ما را شکل می‌دهد.

مراسم و مناسک، با توجه به برگزاری آن در سطح گستر‌ده‌، در سراسر کشور و در تمام محله‌های شهری و روستایی و با حضور اقشارمردم و پیوند با ارزش‌ها و هنجارهای دینی، بخش عمده‌ای از ساختار فرهنگی جامعه را به‌وجود می‌آورد و بر نظام اجتماعی و شخصیتی تأثیر می‌گذارد.

طبیعی است، هیچ رسانه دیگری نمی‌تواند جانشین منبر شود، به همین جهت جاذبه منابر برای نسل جدید، باید بیشتر باشد.

از روزگاران گذشته، مسجد خانه دوم مؤمنان بوده و منبر، نقش بزرگی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایفا ‌کرده است. منبر به‎عنوان یک رسانه عمومی، نقش شگفتی‎ساز و حماسی در وقوع انقلاب اسلامی داشت و علمای دین، از آن به‎عنوان تریبونی برای رساندن صدای انقلاب به گوش ملت استفاده کردند.

بزرگ‌ترین راهپیمایی‌های دوران انقلاب، در ایام محرم انجام شد و خاستگاه حرکت، مسجد بود. در علم ارتباطات، کامل‌ترین و بهترین ارتباط انسانی، ارتباط چهره به چهره است که در آن ارتباط ‌کلامی و ارتباط غیرکلامی، تواماً با مخاطب برقرار می‌شود و چنین ارتباطی در منبر وجود دارد. منبر مساجد، گسترده‌ترین شبکه‌ اجتماعی سنتی در کشورهای مسلمان است.

در منبر، ارتباط میان گوینده و شنونده، ارتباطی پویاست. مخاطبان این رسانه از همه اقشار جامعه هستند. همچنین بهره‌مندی مخاطب، نیازمند امکانات مادی نیست و تنها با یک حضور فیزیکی، می‌توان از فواید این رسانه قوی استفاده کرد.

موضوع مهم دیگر اینکه، مخاطب با خواست خود و با انگیزه شخصی این رسانه را انتخاب می‌کند و پای آن می‌نشیند. این مواجهه گزینشی، تاثیر پیام را در مخاطب دوچندان می‌کند.

منبر به جهت اینکه گوینده پیام دارای وجاهت دینی است، اعتبار خوبی دارد. از طرف دیگر، ساختار ارتباطی منبر، ساده است؛ یک گوینده با یک گروه مخاطب.

بنابراین مهم‌ترین برتری منبر بر سایر رسانه‌ها، همین سادگی و اثرگذاری آن است. اهمیت منبر با جایگاه مسجد در فرهنگ اسلامی پیوند دارد. مسجد که سادگی خاصی دارد، نقش اجتماعی مهم‌تری هم ایفا می‌کند. از جمله اینکه نماز جماعت، هر روز مومنان را گردهم ‌می‌آورد.

در طول تاریخ اسلام، امور جاری و مهم در مسجد اطلاع‌رسانی می‌شد. تصمیمات شورایی می‌گرفتند. مباحثات فکری و عقیدتی انجام می‌شد. براساس تکلیفی که اسلام برای تبلیغ دین قائل است، همواره مبلغان و واعظانی بوده‌اند که پیگیر رشد اخلاقی و عملی مردم بوده‌اند، اما منبر به خاطر تاثیری که داشت، فقط به این امر محدود نمی‌شد و پیام‌هایی فرا‌تر از آموزه‌های دینی هم مخابره ‌می‌کرد.

کوتاه سخن اینکه، این ایام عزیز، فرصتی است که خانواده‌ها، با تشویق فرزندانشان به مسجد رفتن و انجام فرایض دینی و شرکت در مراسم مذهبی، به آن‌ها کمک کنند تا افرادی مفید، اجتماعی و موفق باشند. نوجوانانِ مسجدی، نسبت به همسالان خود ارتباطات اجتماعی بهتری دارند و اعتماد به نفسشان بیشتر است.

این نوجوانان ارتباطات خوبی با والدین خود برقرار می‌کنند و تضاد و برخورد کمتری با خانواده دارند و شهروندان متعهد و وظیفه‌شناسی برای جامعه می‌شوند.

اُنس نوجوانان با مسجد و مراکز دینی اثر معجزه‌آسا دارد. والدین با تشویق و همراهی فرزندان خود، بر تربیت دینی نسل جدید، همت بیشتری معطوف کنند.