جزر و مد در بازارهای جهانی

 «سیاهی» دوشنبه، به سه‌شنبه نیز سرایت کرد. سقوط بازارهای سهام چین که در دو هفته گذشته، تمام بازارهای مالی و کالایی جهان را غافلگیر کرده بود، در نخستین روز هفته کاری جدید چنان ادامه یافت که باعث شد همه از «دوشنبه سیاه» سخن بگویند؛ اما کمتر کسی گمان می‌کرد که «سه‌شنبه سیاه» هم از راه برسد. البته جهش اصلاحی بازارهای سهام غیر چینی در روز سه‌شنبه جزر و مدی را  در بازارهای جهان ایجادکرد.

هنوز برای صحبت از آغاز یک بحران تمام عیار جهانی زود است؛ اما روندی شبیه بحران 2008 شروع شده است؛ اگر در آن مقطع بحران از ایالات متحده، بزرگ‌ترین اقتصاد جهان آغاز کرد، اکنون دومین اقتصاد بزرگ منشأ یک بحران بالقوه شده است. داستان از چند هفته پیش آغاز شد که حباب بازارهای سهام چین ترکید، مداخله‌های دولت جواب نداد و عمق بحران آشکار شد.

 اوضاع چنان بود که درست در اوج بحرانی شدن گفت‌و‌گوهای یونان و اعتباردهندگان بین‌المللی، کارشناسان پرشماری هشدار می‌دادند که بحران اصلی اقتصاد جهان نه مربوط به آتن که وابسته به پکن است. با ادامه سقوط شاخص‌های سهام چین در کنار افت داده‌هایی که مهم‌ترین آنها برون داد صنعتی این کشور بود، مقام‌های چینی به فکر تشدید سیاست‌های تحریکی افتادند. سقوط عمدی یوآن در دو هفته گذشته در همین راستا بوده، گرچه «بانک خلق چین» ادامه‌دار بودن این روند را رد کرده است.

پکن در دوره بحران مالی سال 2008 میلادی توانست رشد خود را از طریق دستور تزریق منابع بانک‌ها به شرکت‌ها بالا نگه دارد. این روند را یکی از بزرگ ترین عملیات استقراض در یک کشور در طول تاریخ توصیف کرده‌اند، اما مقام‌های چین نگران آن شدند که بدهی‌های ایجاد شده، باعث فروپاشی اقتصاد این کشور شود. تغییر مدل اقتصادی بنا بود این چالش‌ها را رفع کند تا با جایگزین شدن «سرمایه‌گذاری» با «مصرف»، رشد سقوط بیش از حدی نداشته باشد؛ اما خطری که احساس می‌شد و می‌شود این است که با حذف سرمایه‌گذاری به کمک اعتبار، شتاب کاهشی رشد اقتصاد بیش از اندازه باشد و اژدهای آسیا زمین بخورد.

با ادامه افول اقتصاد چین از سال‌های طلایی خود، تزریق پول به اقتصاد چین تشدید شد؛ اما دستکاری دوباره نرخ برابری یوآن در برابر دلار در روز 11 آگوست نشان داد که دولت چین به فکر ایجاد مزیت‌های تجاری‌ای است که به معنای ضرر زدن به شرکای تجاری اش است. این اقدام در کنار نگرانی‌های دیگر،‌ در هفته گذشته بازارهای سهام چین و بعد بازارهای آسیا، اروپا و آمریکا را با سقوط شاخص‌ها روبه‌رو کرد تا نوبت به «دوشنبه سیاه» برسد؛‌ دوشنبه‌ای که نفس‌ها را در سینه حبس کرد.

اهمیت دوشنبه 24 آگوست 2015 در آن است که علائمی از احتمال بازگشت جهان به 8سال پیش را آشکار کرد. محمد العریان، اقتصاددان برجسته آمریکایی بر این باور است که این شرایط، افزایش نرخ‌های بهره آمریکا در نشست ماه سپتامبر فدرال رزرو را منتفی کرده است. با این همه او شکل‌گیری بحرانی مانند بحران سال 2008 را دور از ذهن می‌داند. چنانکه «بلومبرگ» اشاره کرده، دیگر نکته جالب توجه در مورد تحولات روز دوشنبه این است که با آنکه درصد سقوط بازارهای سهام جهان در این روز بسیار قابل توجه بود، این سقوط در میان بدترین سقوط‌های تاریخ جا نمی‌گیرد، گرچه سال‌ها در یاد خواهد ماند.

درهر حال بازارهای سهام آمریکا و اروپا روز دوشنبه بدترین روز خود در 4 سال پیش از آن را تجربه کردند اما بازنده بزرگ، چین بود که شاهد افت 5/ 8 درصدی شاخص کامپوزیت شانگهای شد، بدترین سقوط این بازار از سال 2007. شاخص نیکی ژاپن هم در این روز 4درصد سقوط کرد.

نگرانی از وضعیت اقتصاد چین، بهای نفت را نیز کاهش داد، گرچه در بازار فلزهای گرانبها نتوانست باعث تشدید بیشتر خرید طلا به عنوان سرمایه امن شود. اونس طلا از دو هفته گذشته با افزایش تقاضا روبه‌رو شده و به میانه کانال 1100 دلار بازگشته، اما چشم‌انداز افزایش نرخ‌های بهره در آمریکا، قوی ماندن دلار به‌رغم فرود از اوج 12 ساله و سقوط بهای نفت خام از رشد بیشتر آن جلوگیری کرده است. سقوط نفت به سقوط شدید روبل روسیه نیز منجر شده است.

اما روز سه‌شنبه، برای چین روز ادامه بحران و برای دیگران روز جهش از عمق بحران بود تا بازارهای جهانی سهام در دو روز شاهد جزر و مدی عجیب باشند. سقوط 6/ 7 درصدی بازار شانگهای در روز گذشته باعث شد که چین دومین روز سیاه خود را تجربه کند.

به این ترتیب دو روز سیاه بازارهای سهام چین به معنای سقوط 15درصدی شاخص‌های سهام چین شد. پیش از این، این بازارها از میانه‌های ماه ژوئن، حدود 30 درصد سقوط کرده بودند. در این شرایط عجیب نبود که بانک مرکزی چین روز سه‌شنبه برای پنجمین بار در 9 ماه گذشته نرخ‌های بهره را کاهش داد.

«بانک خلق چین» همچنین بار دیگر به اقتصاد این کشور پول تزریق کرد. روز سه‌شنبه این بانک 150 میلیارد یوآن (حدود 23 میلیارد دلار) را به شکل وام‌های کوتاه‌مدت در اختیار وام‌دهندگان گذاشت که بیشترین تزریق پول از اوایل فوریه 2015 بود. بازارهای سهام چین پس از این دو اقدام اندکی رشد کردند اما در حالت سقوط ماندند.

 برنارد آو، از موسسه «آی‌جی» سنگاپور می‌گوید:‌ «شدت آشفتگی بازارهای جهانی سهام به‌گونه‌ای است که باعث می‌شود برای رفع آن به اتفاقات بنیادین در حوزه پولی و مالی نیاز باشد. در این مورد که چین بتواند از عهده خروج پایدار سرمایه و سقوط بازار داخلی دارایی برآید، تردید وجود دارد زیرا چین تا حالا هم اقدامات بسیاری انجام داده و نتیجه نگرفته است.  روز سه‌شنبه بانک مرکزی چین اعلام کرد که نرخ وام بانکی معیار یکساله را با 25/ 0 درصد کاهش به 6/ 4 درصد می‌رساند. نرخ سپرده یکساله نیز همین میزان کاهش یافته است.

 حداقل ذخیره قانونی بانک‌ها نیز با نیم درصد کاهش به 18درصد رسیده است. این اقدام باعث نشد که شاخص‌های چینی به سوی کف ماه دسامبر حرکت نکنند، ‌اما بازارهای دیگر شاهد جهش از کف دوشنبه بودند. روز سه‌شنبه بازارهای سهام اروپا جهش داشتند و بازارهای آتی آمریکا با رشد مواجه شدند.

در این میان، تونی ابوت، نخست‌وزیر استرالیا که کشورش به شدت با چین تعامل اقتصادی دارد، گفته که مردم نباید بیش از اندازه درباره اتفاقات این روزها نگران باشند:‌ «تصحیح و تعدیل در بازارهای سهام غیرمعمول نیست. ترکیدن حباب‌ها هم همین‌طور، مهم این است که عوامل بنیادین صحیح و سالم هستند.» اما هرچه باشد بر اساس برخی برآوردها، با تحولات این دو روز چیزی بین 70 تا 100 میلیارد دلار از بازار حذف شده است.