برخی بلند کردنش را افتخار
می‌دانند و به تیغه‌هایش می‌نازند، برخی دیگر برای به دوش کشیدنش معرکه راه
می‌اندازند و دعوا می‌کنند و حتی خون هم می‌ریزند، اما برخی دیگر برای
جابه‌جایی قدرتمندانه آن برنامه‌ریزی دارند و این برنامه را به بزرگتر‌ها و
ریش سفید‌ها سپرده‌اند. برخی هم علم و علامتشان را روی گاری‌های کوچک
چرخ‌دار می‌گذارند و فقط آن‌ها را هل می‌دهند تا نه زورآزمایی صورت گرفته
باشد و نه دعوا مرافعه‌ای.
اما در دهه‌های پیشین نه کمربندی بود و نه
همایلی، علامت‌ها هم نهایتا پنج تیغه بودند و نیمه سنگین. برخی‌ها یک شال
به کمرشان می‌بستند و آن را محکم می‌کردند، زیر علم که می‌رفتند وقتی به
جمعیت عزادار دیگری می‌رسیدند، سر تعظیم فرود می‌آوردند تا تیغه‌های
علامتشان هم مقابل دیگر عزاداران قد خم کند. آن روزها علم‌کشی و علامت
بلندکردن تنها مخصوص هیات‌های عزاداری ابا عبدا... الحسین (ع) بود.
علامت‌ها را یک هفته پیش از محرم از پشت منبر مساجد، تکایا یا حسینيه‌ها
بیرون می‌آوردند و تمیز می‌کردند و غبار یکسال مهجوریت را از روی آن
می‌گرفتند، اما حالا نه تنها برای هیات‌های مذهبی که برای تشییع جنازه
آدم‌های نامی و نامور هم علم اجاره می‌کنند.
اين روزها بارها مدعيان علم
كشي براي اثبات قدرت خود با يكديگر دست به گريبان مي شوندو پرونده‌هاي نزاع
و درگيري ميان علم داران درهيات‌هاي عزاداري روبه افزايش است. حتي در
مواردي به گفته حقوقدانان اين درگيري‌ها منجر به قتل شده‌اند و در مواردي
رعايت نكردن نكات ايمني باعث مرگ علم‌كش‌ها شده است از جمله سه روز پيش در
مراسم عزاداري ابا عبدا...الحسین(ع) در مسجد سليمان خوزستان چهار جوان بر
اثر برق گرفتگي جان خود را از دست دادند. وجود پرونده‌هاي نزاع و درگيري و
مرگ‌هاي گاه‌و بي‌گاه علم داران و تبعات جبران ناپذير علم كشي ضرورت وجود
علم در مراسم عزاداري‌هاي مذهبي را با چالش روبه رو كرده است و شايد وقت
آن شده است كه در نحوه عزاداري‌هايمان تجديد نظر كنيم.
نزاع بر سر علم کشی
با توجه به تغییرات متعدد در نحوه برپایی مراسم مذهبی در ایران طی چند دهه
اخیر، دولتمردان برای هرچه بهتر شدن عزاداری‌های غیر دولتی و ندادن بهانه
به دست معاندان و دشمنان دین، دست به دامان قانون شده و حتی با برخی از
خرافه‌گرایی‌ها هم به‌شدت برخورد می‌کنند، اما علم کشی از این قاعده مستثنا
شده و هنوز قانون روی این حرکت خط بطلان نکشیده است.
نوشین فتحی، کار‌شناس حقوقی و وکیل دادگستری در این زمینه به «قانون» گفت:
اکنون پرونده‌های نزاع و حتی نزاع‌های منجر به قتل متعددی در دستگاه قضایی
کشور وجود دارد که منشا بسیاری از آن‌ها علم و علم کشی در هیات‌های مذهبی
بوده است.
وی افزود: برخی از جوانان به منظور به رخ کشیدن توان بدنی خود در جلوی
هیات‌های مذهبی زیر علم می‌روند و این قدرت نمایی تبعاتی دارد که می‌تواند
باعث بروز نزاع شود.
فتحی با بیان مصادیقی از این موضوع خاطرنشان کرد: بر اساس تطبیق قانون با
برخی از شعائر و مراسم دینی و فتوای بسیاری از بزرگان و مراجع تقلید جهان
تشیع، بلند کردن علم و علامت در جلوی هیات‌های عزاداری منع شرعی ندارد، اما
اگر این اقدامات بدون شناخت اهداف اباعبدا... (ع) و مذهب والای تشیع باشد،
تبعات بدی دارد که زمینه وقوع جرم را فراهم می‌سازد.
تاریخچه علم کشی در ایران
اما به راستی این علامت ماجرا ساز از کجا وارد مراسم و شعائر دینی
ایرانیان شده است؟ علامت‌هایی که تاریخچه‌شان ارتباط چندانی با دین اسلام و
حتی ایران باستان هم ندارد و با مکتب انسان ساز اسلام زیاد آشنا نیست، از
دریچه کدام پنجره باز به خانه ایرانیان راه پیدا کرده که حالا به
صاحبخانه‌ای تبدیل شده که قصد رفتن از این خانه را هم ندارد؟
بسیاری بر این عقیده هستند که علامت و علم و رواج شکل ظاهری و کنونی آن به
دوران پس از صفویه باز می‌گردد، اماتاریخچه علامت در ایران با شکلی غیر از
اینکه الان رایج و متداول است، به دوران ایران باستان و ایران پیش از
اسلام باز می‌گردد. آن زمان که آپارتمان‌های بلند قامت شهری وجود خارجی
نداشت، وقتی قرار بود یک مراسم آیینی در محله‌ای برگزار شود، ایرانیان یک
چوب نسبتا بلند را به تکه پارچه‌هایی می‌آراستند و آن را به طور عمودی در
کنار دیواری قرار می‌دادند تا آن‌هایی که می‌خواهند در این مراسم شرکت
کنند، گمراه نشوند.
بعد‌ها هم «آق قویونلو‌ها» و «قره قویونلو‌ها» علامت عزاداری را شکل و
شمایل دیگری بخشیدند و در عزاداری‌هایشان از آن استفاده کردند.
اما تاج پادشاهی نامور شدن وقتی بر سر علامت‌ها نشست که صفویان بر سر کار
آمدند. علامت‌ها با اشکال ظاهری فعلی که مورد تایید علمای دین نبوده، اما
با توجه به نیت پاک آن‌هایی که زیر این علامت‌ها می‌روند، آن را کامل رد
نکرده و تنها به شکل ظاهری آن‌ها که شباهت زیادی به صلیب مسیحیان دارد
ایراد گرفته‌اند.
وزارت روضه خوانی و تعزیه داری
عیسی توکل‌نژاد، مدرس دانشگاه و باستان‌شناس نيز در این زمینه به «قانون»
گفت: عزاداری برای ابا عبدا... الحسین (ع) حتی در زمان صفویان هم ممنوع بود
و بیشتر جنبه زیر زمینی و مخفیانه داشت، اما پس از روی کار آمدن شاه عباس
دوم، وی به این نوع از عزاداری‌ها علاقه پیدا کرد تا جایی که تصمیم گرفت
وزارت«روضه خوانی و تعزیه داری» راه‌اندازی كند.
وی اضافه کرد: پس از راه انداری این وزارتخانه در دربار صفوی، عده‌ای از
ایرانیان دربار راهی اروپای شرقی شدند تا درباره مراسم آیینی و تشریفات
مذهبی آن دوران تحقیق کنند.
توکل‌نژاد اظهار کرد: برپایی مراسم عزاداری مسیح و حواریون همراه با علائم
و شعائر دینی آنان مورد توجه گروه ایرانی قرار گرفت و باعث شد تا ظاهر
عزاداری‌های آن زمان شباهت زیادی به عزاداری‌های مسیحیان داشته باشد و تنها
محتوای آن با دین اسلام و اعتقادات ایرانیان هم خوان شود.
توکل‌نژاد افزود: علمای زیادی از جمله امیر کبیر در دوران قاجار، و مراجع
عظام تقلید معاصر از جمله آقا نورا... نجفی، آیت ا... شوشتری، آیت ا...
طباطبائی، حاج آقا رحیم ارباب، امام خمینی (س)، شهید مطهری و... تلاش
فراوانی برای بازگرداندن شعائر و مراسم اصیل ایرانی – اسلامی به
عزاداری‌های حسینی کردند.
اشکالی عجیب با فلسفه‌ای نا‌معلوم
حالا نه تنها ظاهر صلیب گونه این علامت‌ها مورد بحث است که استفاده از شکل
و شمایل تندیس‌های منصوب روی علامت‌ها همراه با آسیبی که به افرادی که زیر
آن می‌روند وارد می‌کند نیز مورد توجه بسیاری از صاحب‌نظران قرار گرفته
است.
برای چشم و هم چشمی تیغه‌های علم را افزايش مي‌دهند
محمد علی جعفریان، آهنگر ۷۵ ساله‌ای است که تاکنون حدود پنج یا شش علامت
از سه تیغه تا هفت تیغه برای حسینیه‌ها، تکایا یا هیات‌های مذهبی شهر درست
کرده است.
وی نيزدر گفت‌وگو با «قانون» تصريح كرد: علامت‌ها معمولا سه، پنج یا هفت
تیغه هستند، اما برخی هیات‌ها برای چشم و هم‌چشمی تیغه‌های آن را تا ۱۵ یا
حتی ۱۷ عدد هم افزایش می‌دهند.
این آهنگر مسن توضيح داد: طی چند سال گذشته رایج شده که اشعار و یا
فراز‌هایی از زیارت عاشورا را روی تیغه علامت‌ها منقوش می‌کنند، اما در
قدیم تصاویری از طاووس، کبوتر، طوطی، آهو، گوزن، شمعدان، اژد‌ها و... روی
تیغه‌های علامت‌ها نقش می‌بست.
جعفریان بدون آنکه دلیل واضحی برای این کار داشته باشد، بیان کرد: تیغه
علامت‌ها حتما باید فرد باشد و هیچ علامتی تاکنون ساخته نشده که تعداد
تیغه‌های آن زوج باشد.
در پايان بايد توضيح داد كه اكنون پس از گذشت سالیان فراوان از ساخت اولین
علامت عزاداری و ارسال یکی از علامت‌های تاریخی ایران به موزه «تپ قاپو»
ترکیه، هنوز مشخص نیست اژد‌ها که نماد چینی‌ها و یا ژاپنی‌هاست، شیر که
علامت و نماد ایرانیان باستان و پیش از اسلام است، کبوتر، طوطی، آهو، گوزن
و... به چه علت روی تیغه‌های علامت‌های عزاداری حسینی جا خوش کرده‌اند؟ حتي
به درستي آشكار نيست كه تقدس علم‌هايي با چندين تيغه چگونه در افكار عمومي
شكل گرفته است و چرا احترام به اين تقدس مانع درگيري ميان مدعيان علم كشي
نشده است و ما شاهد پرونده‌هاي قضايي در اين رابطه هستيم.
