کالای ایرانی و فرصت‌سوزی‌هایش

امیر هاشمی مقدم؛ به تازگی وزیر ارتباطات گفته گوشی‌های تلفن همراه جی‌ال‌ایکس، هفتمین برند مورد استفاده در میان ایرانی‌هاست و این وزارتخانه تلاش دارد پشتیبانی بیشتری از اینچنین کالا‌های بکند؛ به‌ویژه در سالی که به نام «حمایت از کالای ایرانی» خوانده‌اند.

شخصا اخبار جی‌ال‌ایکس را به چند دلیل دنبال می‌کنم:

نخست اینکه پشتیبان کالا‌های ایرانی هستم و گمان می‌کنم کسی که ادعای ایران‌دوستی دارد، درباره کالا‌های تولید داخل هم باید حساس بوده و اولویت خودش با این کالا‌ها باشد. در ترکیه همیشه به دوستانم، کالا‌های ایرانی‌ای که دارم را با مباهات و افتخار، معرفی می‌کنم.

دوم اینکه حقیقتا به کیفیت بالا و بهای پایین برخی از کالا‌های ایرانی باور داشته و آنرا تجربه کرده‌ام. برای نمونه، کفش طبی و مجلسی تبریز با این بها و کیفیت، در جهان بی‌نظیر است. دقیقا از سال ۱۳۸۴ تاکنون مشتری کفش‌های طبی تبریزم. گوشی جی‌ال‌ایکس هم کیفیت و بهایش همینگونه است.

سوم، تقریبا هشت سال است گوشی‌هایی که خودم به کار می‌برم، جی‌ال‌ایکس است. چه آن موقع که سیستم جاوا بود و چه اکنون که اندروید است. برای مادر پیرم هم تبلت جی‌ال‌ایکس خریده‌ام تا بتوانیم تماس اینترنتی از ترکیه با ایران داشته باشیم. برای یکی از خواهرانم هم جی‌ال‌ایکس خریدم. به جز اینها، یک جفت گوشی سی ۶۰۰۰ خریده‌ام که در سفر‌های کوه و بیابان می‌توانیم به‌عنوان بی‌سیم یا پاوربانک هم از آن‌ها استفاده کنیم.

چهارم، ترکیب دو دلیل بالا، باعث شده شخصا به یکی از مُبلغان و همزمان، منتقدان جدی جی‌ال‌ایکس تبدیل شوم. خوبی‌های جی‌ال‌ایکس از نگاه من اینهاست:

۱- تولید ملی است و اگر بتواند برند خوب و شناخته‌شده‌ای شود، مایه سرافرازی هر ایرانی خواهد بود.
۲- بهای گوشی‌های جی‌ال‌ایکس به نسبت گوشی‌های مشابه برند‌های معروف، تقریبا نیمه است. یعنی مثلا اگر یک گوشی سامسونگ با ویژگی‌های خاص چهار میلیون تومان باشد، جی‌ال‌ایکس با همان ویژگی‌ها دو میلیون تومان خواهد بود. به‌عنوان کسی که سالهاست مشتری جی‌ال‌ایکس هستم، کیفیت گوشی‌ها و تبلت‌های جی‌ال‌ایکس را واقعا بیشتر از بهایی می‌دانم که می‌پردازیم.
۳- جی‌ال‌ایکس یک کارخانه ایرانی است و با ایرانیان، خواسته‌ها و ذائقه‌شان می‌تواند بیشتر آشنا باشد؛ بنابراین با یک بازاریابی همه‌جانبه، می‌تواند کالا‌هایی تولید کند که بیشتر از دیگر برند‌های گوشی تلفن، مورد پسند ایرانیان باشد.

اما این یک سوی ماجراست. جی‌ال‌ایکس به باور من نمونه‌ای از فرصت‌سوزی موقعیت‌ها در ایران است. جی‌ال‌ایکس با توانمندی بالقوه‌ای که در بازار گوشی‌های ایران دارد، می‌توانست خیلی بهتر از این‌ها عمل کند. چند انتقاد عمده به این کارخانه اینهاست:

کارخانه‌ای ایرانی با نامی غیرایرانی است. بیشتر کارخانه‌های جهان، نام‌شان بومی کشورشان است؛ آن هم در حالی‌که بازارشان در کشور‌های دیگر بیش از بازار داخلی‌شان است. در حالی‌که جی‌ال‌ایکس در این ۱۱ سال فعالیت، محدود به داخل بوده است؛ بنابراین گزینش چنین نامی جای پرسش دارد.

تولیداتش بسیار اندک است. از هر مدل گوشی، بین هزار تا چند هزار تولید می‌کند و سپس به سراغ مدل بعدی می‌رود. برای نمونه، گوشی کنونی من مدل پارس است که دو سال پیش تولید و به بهای پانصد هزار تومان فروخته شد (همان موقع گوشی‌هایی با این مشخصات، بهای‌شان بیش از یک میلیون تومان بود). اما کلا هزار دانه از این گوشی تولید شد و سپس به سراغ مدل‌های دیگر رفت. در حالی‌که این گوشی با توجه به برخی از ویژگی‌هایش (همچون باتری ۶ هزار میلی آمپری که در گوشی‌های دیگر سراغ ندارم)، مورد استقبال خوبی قرار گرفت. همچنین تنها کارخانه تولید گوشی همراه ایرانی، بیشتر اوقات هیچ گوشی‌ای برای فروش ندارد. شما اکنون اگر به سایت این کارخانه (به‌عنوان تنها مکان فروش کالا‌های این کارخانه) سر بزنید، هیچ کالای آماده‌ای برای فروش یا حتی پیش‌فروش ندارد. فرض کنید اکنون با این یادداشت من، چند نفری ترغیب به خرید گوشی از این کارخانه شوند. وقتی به فروشگاه اینترنتی این کارخانه سر می‌زنند، هیچ گوشی یا کالایی برای فروش موجود نیست.

چندین ماه است که گوشی برای فروش ندارد و شاید چندین ماه دیگر هم به همین وضعیت باشد. در سال‌های پیش هم همیشه همینگونه بوده. یعنی مثلا یکبار اعلام می‌کند که پیش‌فروش گوشی مدل شاهین آغاز شد. شما پیش‌خرید می‌کنید و مثلا سه ماه دیگر (و البته همیشه با چند روز تا چند هفته دیرکرد) گوشی آماده و برای شما فرستاده می‌شود. اما گوشی‌ها، چون به تعداد اندک ساخته می‌شود، به زودی پایان می‌یابد و دیگر خبری از فروش نیست تا چند ماه دیگر و مدل دیگر.

نداشتن نمایندگی: این کارخانه پافشاری عجیبی دارد که نمایندگی فروش در استان‌ها نداشته باشد و همه مشتریان، کالا‌ها را مستقیما از سایت خود این کارخانه بخرند؛ بنابراین کسانی که مثلا دوست دارند پیش از خرید، گوشی را در دست گرفته و برانداز کنند، نمی‌توانند مشتری این برند شوند. بهانه حذف واسطه برای کاهش بهای فروش، نمی‌تواند توجیه مناسبی برای این ناکارآمدی باشد.

 کمبود لوازم جانبی: شما اگر یک گوشی سامسونگ، هواوی یا آیفون بخرید، می‌توانید از بین ده‌ها نمونه کیف و جلد، یکی که مدل و رنگ مورد نظر شماست را بخرید. اما جی‌ال‌ایکس برای هر مدل گوشی‌اش، تقریبا تنها یک نمونه کیف یا جلد می‌سازد و مشتری چاره‌ای جز خرید آن ندارد. تازه همان هم به شمار بسیار اندک. برای نمونه من اکنون نزدیک یکسال است که چشم به راه جلد یا کیف برای گوشی پارس هستم.

مشتری‌نداری: تلاش‌های ظاهری این کارخانه برای مشتری‌مداری، عملا مشتری‌نداری شده است. برای نمونه چندین آی‌دی در شبکه‌های اجتماعی برای ارتباط و درخواست‌های گوناگون معرفی کرده است. اما این‌ها یا دیدگاه و درخواست‌های مشتریان را می‌خوانند و پاسخ نمی‌دهند؛ یا اصلا نمی‌خوانند. چندین ماه است که شرایط پذیرش نمایندگی بیرون از کشور را از دو آی‌دی تلگرامی که برای همین کار معرفی کرده است، پرسیده‌ام. هنوز پیامهایم دیده نشده است.

به جز اینها، این کارخانه هم توانمندی‌های دیگر و هم ناکامی‌های دیگری دارد که در این یادداشت اشاره نشده است. کارخانه‌ای که به نظرم اگر مسئولینش کمی به دیگر کارخانه‌های کامیاب در دنیا نگاه کرده و از آن‌ها تجربه بیاموزند، می‌تواند برندی معتبر و مایه سرافرازی هر ایرانی شود. اما اکنون نمونه‌ایست از بسیاری دیگر کارخانه‌ها و کالا‌های ایرانی که اگرچه بها و کیفیت خوبی دارند، اما حتی نتوانسته‌اند درون مرز‌های ایران هم شکوفا شوند؛ چه رسد به بیرون از مرزها.