فرارو- اینجا دربند است، آنهم در یک روز تعطیل. جمعیت زیادی از مناطق مختلف تهران و شهرهای دیگر برای گذران اوقات فراغت به اینجا آمده‌اند. همه‌چیز در اینجا از میدان "کوهنورد" آغاز می‌شود. از کنار سفره‌خانه‌ها که رد می‌شوی صدای قُل‌قُل قلیان می‌شنوی و بوی کباب حس می‌کنی. بالاتر و با نزدیک‌شدن به رودخانهِ دربند تعداد سفره‌خانه‌ها بیشتر می‌شود؛ سفره‌خانه‌هایی با یک "دادزن" که بیرونِ در ایستاده و گردشگران را با وعده‌هایی همچون "تختِ روی آب"، "کنار درخت"، "قلیون ارزون" به داخل می‌کشد. گوشه این تفرجگاه نیز مردم زیادی با تلسیژ بالا و پایین می‌روند. در همه این شلوغی‌ها اما، کمتر کسی به یاد می‌آورد که روزگاری دربند محله‌ای بود با عمارات و بافت‌های تاریخی زیاد و طبیعتی سالم، بدون ساختمان‌ها و پل‌ها و تخت‌هایی که بی‌اجازه روی رودخانه آن بنا شده و هر روز آن را از هویت اصلی‌اش دور می‌کنند.
به گزارش فرارو، قدمت دربند و دیگر فضاهای مشابه آن مانند درکه، فرحزاد و ... به سال‌ها پیش بازمی‌گردد؛ زمان قاجار و پهلوی. و این از دلایل شناخت و اقبال مردم به این فضاهاست. فضاهایی با بافتی تاریخی و طبیعتی غنی که این روزها در حال دگرگونی و تخریب‌اند.
از دهه‌های پیش دوستداران میراث فرهنگی و محیط زیست نسبت‌به تخریب و آسیب‌دیدن این مناطق هشدارها را داده بودند. ده سال پیش، یعنی سال 84، مهدی جهانیان -شهردار منطقه یک تهران -درباره ساخت‌سازها و تخریب‌ها در محله دربند گفته بود "شهرداری منطقه یک هیچ‌گونه مجوز ساخت‌وسازی را در حریم رودخانه دربند صادر نکرده و حریم این رودخانه به اندازه 20 متر از دوسو مشخص شده و هرگونه ساخت‌وسازی در حریم رودخانه غیرقانونی است".
محمد طریقت –رئیس سازمان میراث فرهنگی گردشگری استان تهران- نیز در آن سال‌ها از لزوم ثبت دربند در فهرست آثار ملی سخن گفته و تاکید کرده بود بدون این ثبت، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نمیتواند به طور قانونی و با بهره‌گیری از ضوابط از ساخت‌وسازها جلوگیری کند".
پس از آن قرار شد تا تلاش شود دربند به عنوان آثار ملی ثبت شود، تا با تخریب‌ها و سازه‌های غیرقانونی مقابله شود. اما با گذر ده سال هنوز برخوردی جدی با ساخت‌سازهای این منطقه دیده نمی‌شود. هر روز شمار گردشگران، سفره‌خانه‌ها، رستوران‌ها، خانه‌ها و آلودگی‌ها و تخریب‌های محیط زیستی این مناطق بیشتر می‌شود و همچنان بحث بر سر حریم رودخانه‌ها در این فضاها ادامه دارد. چنان‌چه معاون دادستان تهران اخیرا گفته است که "وزارت نیرو حریم رودخانه‌ها را مشخص نکرده است، در حالی که این وزارت‌خانه مکلف به تعیین حریم و پهنای آب است و می‌تواند مالکیت آن‌را بر عهده بگیرد".
از 15 هزار گردشگر در سال 71 تا 500 هزار گردشگر در سال 94!
در این میان بی‌توجهی به محیط زیست و مشخص نبودن مسئولیت سازمان‌ها درقبال فضاهایی مانند دربند، درکه و... در حالی ادامه پیدا می‌کند که بنابر آمار در روزهای آخر هفته ارتفاعات شمالی پایتخت شاهد بیش از 500 هزارنفر گردشگر است.
صبا پلاشانی –کارشناس برنامه‌ریزی شهری- با استناد به پژوهشی که درباره منطقه دربند انجام داده در مورد وضعیت گردشگری این منطقه به فرارو گفت: دربند دو راه برای گردشگران و کوه‌نوردان دارد تا به ارتفاعات بروند؛ یک‌راه راه پیاده روی است و راه دیگر تلسیژ است؛ تلسیژ از آن‌جایی که مردم را به نقاط بالاتر کوه می‌برد، سبب شده تا موازی با افزایش گردشگر در این منطقه تخریب‌های محیط زیستی این منطقه گسترده شود و تنها مختص به بخش‌های ابتدایی کوه نباشد.
او همچنین گفت: بنابر آماری که در یکی از طرح‌های انجام‌شده بر روی این منطقه وجود دارد، در سال 1372 مراجعت‌ها روزهای تعطیل و جمعه‌ها به دربند 15 هزار نفر بوده است. این رقم در طی دو دهه اخیر به‌دلیل افزایش جمعیت و تغییرات اجتماعی روند صعودی زیادی داشته است.
پلاشانی با اشاره به نقش رستوران‌ها و سفرهخانههای مناطق تفریحی شمال پایتخت در جذب گردشگر اظهار کرد: رستوران‌های این مناطق به مرور افزایش پیدا کرده‌اند. اگر زمانی دربند بیش از 10 سفره‌خانه و رستوران نداشت، حالا بنابر پژوهشی که در سال 91 انجام شده، چیزی حدود 75 رستوران دارد. تعداد رستوران‌های درکه نیز در سال 91، 35 مورد برآورد شده و قطعا باید در دوسال اخیر بر تعداد این رستوران‌ها افزوده شده باشد. تعدادی از این رستوران‌ها بدون مجوز شکل می‌گیرند و بی‌توجه به اینکه به آن‌ها گفته می‌شود ساخت‌وساز در حریم رودخانه غیرقانونی است، پنهانی –مثلا با یک پراید- مصالح ساخت و ساز را بالا می‌برند.
ارزش‌هایی که تخریب شدند
وضعیت خاص این مناطق گردشی همچنین سبب شده تا آثار تاریخی ارزشمندی در سال‌های اخیر تخریب شوند. یکی از مهم‌ترین این آثار "مهمان‌خانه دربند" بود؛ ساختمانی تاریخی که بنابر اطلاعات روزنامه‌های آن‌زمان از مجلل‌ترین مهمان‌خانه‌های تهران مابین سال‌های 1314 تا 1317 بوده است. تخریب این بنا با هدف تعریض‌کردن خیابان، تنها یکی از اقداماتی است که به بهانه ارائه خدمات به گردشگران و بهبود دسترسی به فضای تفریحی دربند انجام شد.
تغییر و تحولات ایجادشده در این مناطق، علاوه بر تخریب بافت تاریخی و تغییر شکل‌ها، به اعتقاد کارشناسان می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیرتری نیز وارد کند. چندی‌پیش و در پی طوفان تهران –در تاریخ 28 تیرماه- متخصصان و مسئولان محیط زیست از تاثیر تغییر و تخریب چنین محیط‌هایی در حوادثی مانند طوفان سخن گفتند. علی‌محمد شاعری –رئیس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران- گفته است از بین رفتن بسیاری از مراتع، برهم‌خوردن سیمای شهر، تغییر کاربری اراضی، افزایش ساخت‌وسازها در حاشیه رودخانه‌ها از دلایل مهم طوفان تهران بود.
علاوه بر این، هجوم جمعیت به این مناطق بر آلودگی آن اضافه کرده است. ریختن پسماندها و ضایعات به رودخانه و طبیعت توسط رستوران‌ها و سفره‌خانه‌ها از کارهایی است که به آلودگی فضاهایی همچون دربند و درکه دامن می‌زند. این در حالی است که هنوز ساکنان قدیم و جدیدی در کوه‌پایه‌های این فضاها در حال زندگی‌اند.
چرا دربند؟ چرا درکه؟
استقبال زیاد از فضاهای تفریحی شمال پایتخت دلیل رشد رستوران‌ها و ساخت‌وسازها در آن‌هاست. اما چه چیز این استقبال را توجیه می‌کند؟
خوش آب‌وهوایی این فضاها به طور قطع از دلایل مهمِ این استقبال است، اما همه آن نیست. با وجود ترافیک موجود بر سر راه رسیدن به این فضاها، گران‌کردن کرایه‌ها توسط راننده، عدم اعتماد زیاد به کیفیت غذاها و... باز هم بخش زیادی از مردم مکانی مانند دربند را به پارک‌های داخل شهری و سایر مکان‌های تفریحی ترجیح می‌دهند. کارشناسان شهری معتقدند کلافگی از روزمرگی شهر تهران، مردم را تشویق می‌کند تا در مواقع فراغت به اطراف شهر پناه ببرند.
کمبود فضاهای تفریحی در سطح شهر نیز از دیگر دلایلی است که کارشناسان اجتماعی برای حضور زیاد مردم در مکان‌هایی مانند دربند و درکه از آن نام می‌برند. اما به جز این‌ها، دلیل قابل تامل‌تری نیز در نظرات کارشناسانه و همچنین در بررسی این فضاها به دست می‌آید. کسب آزادی بیشتر برای انجام برخی کارها از دلایل مهم جذب مردم به فضاهای تفریحی شمال پایتخت است.
زهره -26 ساله- می‌گوید "اصولا آخر هفته‌ها با دوستان به دربند یا درکه می‌آییم." او دلیل این کار را آزادی بیشتر در این فضاها می‌داند. اینکه اگر خواستند سیگار یا قلیان بکشند یا امنیت گردش با جمعی دخترانه را داشته باشند این فضا مناسب‌تر است.
این سبک از تفریح تنها مختص دختران نیست و پسران نیز راحتی‌هایی در چنین فضاهایی احساس می‌کنند. علیرضا -28 ساله- نیز می‌گوید "در خانه که نمی‌توان قلیان کشید، درنتیجه مجبوریم به چنین‌جایی بیاییم".
ترکیب‌شدن دو خواستهِ دور هم جمع‌شدن و تمایل به استعمال قلیان از عمده دلایل علاقه مردم به حضور در رستوران‌ها و سفرهخانههای این فضاهاست. رستوران‌داران دربند میگویند بیشتر از 70 درصد مراجعان به رستوران‌ها قلیان سفارش می‌دهند.
هرچند که بارها تصمیم به جمع‌آوری قلیانها از سفره‌خانه‌ها شده، اما قلیان کشیدن همچنان از تفریحات و راه‌های گذران اوقات فراغت جوانان است. درنتیجه محبوبیت این کار در میان جوانان و دیگر افراد از دلایل عمده رجوع به سفرهخانههای شمال شهر تهران است.
کارشناسان معتقدند تا زمانی‌که جایگزین مناسبی برای قلیان در نظر گرفته نشود، قلیان همچنان محبوبیت خود را حفظ خواهد کرد. دکتر علی شفیعی -جامعه‌شناس- درباره آمار بالای مصرف قلیان در میان افراد می‌گوید "آیا در نبود قلیان، امکان دیگری را پیش‌بینی کرده‌ایم؟ متاسفانه خیر. منع افراد تنها آن‌ها را به لایه‌هایی پنهان‌تر سوق خواهد داد. به‌جای این رفتارها باید به این فکر کنیم که کدام محرومیت‌ها وجود دارند و کدام امکان‌ها وجود ندارند که قلیان جایگزین شده است".
بنابراین برای جلوگیری از تخریبِ محیط زیست در فضاهایی مانند دربند، درکه، فرحزاد، فشم و... نیاز است تا علاوه بر مدیریت شهری بهتر، شناخت اجتماعی بهتری نیز از مردم کسب شود. سنگینی بارِ گردش و تفریح بر مناطق شمال شهر تهران با این روند در آینده نه چندان دور مشکلات زیست‌محیطی، شهری و اجتماعی بیشتری به بار خواهد آورد.
چطو در جمع «قشنگ و با اعتماد به نفس» حرف بزنیم؟ 
کوری آشپزخانه؛ ۶ نکته در مورد آشپزخانه شما که توجه مهمان‌ها را جلب می‌کند 
۲واقعیت ازدواج که روان‌شناسان میگویند به نفع‌تان است بپذیرید 
متفاوت‌ترین گیاهان آپارتمانی لوکس که با قدشان غوغا می‌کنند 
چرا هود مکش ندارد + راه‌های رفع آن 
راهنمای کامل استایل با پلیور زنانه در روزهای سرد 
در ضمن با حاشیه سازی در کنار رودخانه ها برخورد می شود. اینجا معلوم نیست آقایان بر اساس کدام مجوز حاشیه رودخانه را به اشغال خود درآورده اند؟!